حمام مهدی قلی بیک – مشهد

حمام مهدی قلی بیک مشهد

از حمام قدیمی موزه و حمام مهدی قلی بیک مشهد، به عنوان یکی از مکان های تاریخی و کمتر شناخته شده، مشهد می توان نام برد. که از مهمترین جاذبه های گردشگری مشهد به حساب می آید. و از آنجایی که این مکان در جوار حرم امام رضا است، دسترسی و بازدید از آن برای زائران و مسافران بسیار آسان  راحت میباشد.

در  داخل حمام تاریخی نقاشی های زیبا و شگفت انگیزی بر روی سقف و دیوارهای آن کشیده شده، و نیز سقف بنای حمام مهدی قلی بیک دارای ۱۳ لایه نقاشی میباشد. که این ویژگی منحصر به فردی برای یک بنا به حساب می آید. یک دیگر از ویژگی مهم حمام سیستم گرمایش کف آن میباشد. که نشان دهنده نبوغ و هنر معماری در دوران گذشته است. و همچنین این حمام متعلق به دوران صفویه و جزو یکی از بزرگترین حمام های تاریخی ایران میباشد. که در شهر مشهد واقع شده است.

در ادامه همراه مجله گردشگری دوباره سفر باشید. تا با این بنای تاریخی بیشتر آشنا شویم.

تاریخچه حمام

مهدی قلی بیک یکی از امیران ترک در خراسان در زمان شاه عباس صفوی ه حساب می آمد. که در سال ۱۳۰۰ هجری خورشیدی دستور ساخت این بنا را داد. او بعد از اتمام ساخت این حمام آن را وقف مردم شریف مشهد کرده است.

اما با توسعه و آبادانی شهر و لوله کشی آب در منازل استفاده از حمام عمومی کم شده. و این حمام متروکه شده است. در سال ۱۳۷۸ سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و آستان قدس رضوی اقدام به مرمت و بازسازی آن کرده اند. و حمام قلی بیک مشهد در سال ۱۳۸۵ به عنوان موزه مردم شناسی برای بازدید عموم بازگشایی گردید. امیر مهدی قلی بیک در سال ۱۰۲۷ در قزوین دار فانی را وداع گفت و همچنین، علاوه بر این حمام وقف های دیگری نیز از وی به یاد مانده است. بعد از فوت او جسدش را به حرم امام رضا منتقل کردند و در آنجا دفن میباشد.

آشنایی بخش های مختلف حمام 

۱. سربینه یا رختکن حمام

رختکن بخش ورودی حمام و از چند غرقه ساخته شده است. طراحی دیوارهای این بخش حمام از کاشی کاری و سقف آن نقاشی شده است . همچنین قدیمی ترین نقاشی موجود در سقف این بخش، حمام مهدی قلی بیک به دوره صفوی و جدیدترین آن به سال ۱۳۰۰ یعنی دوره قاجار می رسد.

جهت ساخت رختکن حمام مهدی قلی بیک، از ۲۸ لایه ساروج بری و گچ کاری که شما محصور هنرمندی آن می شوید، استفاده شده است.

۲. هشتی یا میاندر حمام

هشتی یا میاندر بعد از رختکن واقع شده و رابط مابین سربینه و گرمخانهاست. و در وسط هشتی، حوض کوچکی واقع شده است، که با آب سرد پر گشته و افراد باید برای وارد شدن به رختکن پاهای خود را در این آب می شستند. این کار موجب کاهش حرارت کلی بدن میگردد. و بدن آمادگی ورود به رختکن را پیدا کرده. و همچنین وارد کردن، پا به این حوضچه کوچک از سرما خوردگی بعد از استحمام پیشگیری میکند.

۳. گرمخانه و نظافت خانه

گرمخانه همان مکان شستشوی اصلی میباشد. این فضای مربع شکل دارای چهار ستون و سقف گنبدی شکل میباشد. و نور آن نیز با گلجام های متنوعی تامین می شود. این بخش حمام مهدی قلی بیک دارای سه غرفه میباشد. که از آن ها برای نشستن استفاده می گردد.

فضای اصلی گرمخانه مخصوص افراد عادی میباشد. و بخش خلوتگاه به معلولان و افرادی که مبتلا به بیماری های مسری بودند اختصاص یافته است. و آب گرم مورد نیاز این افراد از دریچه مخصوصی تامین می شود. همچنین کف حمام ساخته شده از سنگ هایی میباشد. که آب به آن ها نفوذ نکند. چرا که این موضوع از انتقال عفونت جلوگیری می کند.

۴. خزینه

 کف خزینه درست در غرب حمام واقع شده است. و کمی از کف گرمخانه بالاتر میباشد. افراد بعد از شست و شوی بدن خود در گرمخانه، وارد خزینه گشته، و با آب گرم بدن خود را شست و شو می دادنند. آب این بخش از حمام ابتدا از قنات و بعدها از آب چاه تامین می گردیده است.

جریان این آب از طریق یک سیستم لوله کشی قدیمی در حمام بوده است. در مسیراین لوله کشی ابتدا آب از چاه سربینه به سوی خزینه، و در آن جا گل و لای آن در حوضچه تصفیه آب سرد ته نشین می گردد، و سپس آب تمیز وارد خزینه، و نیز این آب در دیگ های مسی کف خزینه گرم گشته، و در انتها به بخش های مختلف حمام  تقسیم میگردد.

۵. گلخن یا آتش ‌خانه حمام

در پشت خزینه محلی به نام ” آتش خانه ” واقع شده است. که وظیفه ی تامین گرمای حمام مهدی قلی بیک را بر عهده داشته است. شخصی که مسئولیت این بخش را بر عده داشته است، ” تون تاب ” نامیده شده است. و این فرد ابتدا باید هیزم، خار و خاشاک، فضولات حیوانی و دیگر مواد قابل اشتعال را جمع می کرده، و از آن ها برای تهیه آتش در این بخش حمام استفاده می کرده است.

گرما و دود حاصل از سوختن هیزم، به وسیله انشعاباتی به نام گربه‌ رو به فضای بیرون حمام منتقل می گردد. همچنین این سیستم حین خارج کردن دود باعث گرم شدن کف و دیوارهای حمام گشته است.

۶. چاله حوض

چاله حوض در واقع همان استخر امروزی میباشد. که این بخش از حمام های قدیمی جهت تفریح و سرگرمی بوده است. افراد بعد از استحمام و تمیز شدن وارد استخر چاله حوض می گردند. و در آن جا به آب تنی می پردازند.

چاله حوض حمام مهدی قلی بیک نسبت به دیگر حمام ها سنتی کمی بزرگتر میباشد. محاسبات طول، عرض و عمق استخر، ارتفاع کف تا سقف، ستون ها و گلجام های این بخش، با دقت زیادی صورت گرفته است.

مکان

این بنای تاریخی واقع در مشهد، استان خراسان رضوی میباشد. آدرس دقیق تر آن، مشهد، انتهای خیابان اندرزگوی سیزده، انتهای بازار فرش فروش ‌ها میباشد.