کلیسای وانک اصفهان
کلیسای وانک اصفهان گوهری نایاب و خوش خط و خال در محله جلفا اصفهان است. این کلیسای ارزشمند با داستان‌های شنیدنی و معماری باشکوه خود به مکانی جالب برای گردشگران تبدیل شده است. این مکان علاوه بر جایگاه والای تاریخی و فرهنگی خود، در گردشگری جایگاه ویژه‌ای دارد. همه ساله بسیاری از گردشگران برای بازدید از بخش‌های مختلف این کلیسا به اصفهان سفر می‌کنند. در ادامه با ما در مجله دوباره سفر باشید تا در مورد تاریخچه، اهمیت، بخش‌های مختلف و معماری این بنا صحبت کنیم.
کلیسای وانک کجاست؟
شهر اصفهان همیشه آشیانه میراث باستانی کشور است و به واسطه بناهای باشکوه تاریخی که دارد، معروف شده است. این کلیسا به عنوان گل سر سبد تمام کلیساهای اصفهان معرفی می‌شود و از معماری بی نظیری برخوردار شده است. این کلیسا در قلب شهر اصفهان و در محله جلفا قرار دارد. برای بازدید از این بنای بی نظیر تاریخی باید به خیابان حکیم نظامی اصفهان بروید و پس از چهار راه اول، وارد کوچه کلیسا شوید. در این کوچه ۲۰۰ متر طی کنید تا به کلیسای وانک اصفهان برسید.
معرفی کلیسای وانک در شهر اصفهان
کلیسای وانک در اصفهان یکی از معروف‌ترین و بزرگ‌ترین کلیساهای جامع ارامنه اصفهان است. این کلیسا با نام «آمناپرکیچ» در سطح جهان شناخته می‌شود که از قرن ۱۷ میلادی بر جای مانده است. به مرور زمان کلیسای وانک علاوه بر این که به عنوان مکانی مذهبی کاربرد داشت، مکانی اداری و مرکزی برای رویدادهای اجتماعی بود. در طول زمان ابتدایی‌ترین چاپخانه مجهز به ماشین چاپ در حیاط این کلیسا احداث شد.
یکی از مهم‌ترین جذابیت‌های کلیسای وانک اصفهان که نظر هر گردشگری را به خود جلب می‌کند، آثار هنری برجسته این کلیسا است. به هر سمت و سوی این بنا نگاهی بیندازید، یک شاهکار هنری توجه شما را جلب خواهد کرد. وجود تندیس‌های زیبا، نقاشی‌های خوش رنگ و لعاب، تابلوهای تاریخی و بخش‌های متنوع بر ارزشمندی این کلیسا افزوده‌اند. در حیاط این بنا برخی از بزرگان ارمنی دفن شده‌اند و این بنا را به آرامگاهی قدیمی هم تبدیل کرده‌اند.
تاریخچه کلیسای وانک
کلیسای وانک کلیسایی است که از سال ۱۶۵۵ احداث شد و پس از آن به عنوان بنایی مذهبی و اداری شناخته شد. در ابتدا این کلیسا نمای امروزی را نداشت. ۵۰ سال بعد از تاسیس بنای ابتدایی کلیسا، ساخت و سازهای کوچکی در بنای کلیسای وانک اصفهان انجام شدند که آن را به محیطی چند جانبه تبدیل کردند. این کلیسا به دستور شاه عباس دوم ساخته شد و در زمان‌های قدیم با نام کلیسای مقدس نجات دهنده معروف بود.
هم اکنون بخش‌های مختلفی که این کلیسا دارد، محلی برای انجام فعالیت‌های اداری، تجاری بازدید تاریخی است. این کلیسا در سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
اهمیت کلیسای وانک در اصفهان
کلیسای وانک اصفهان از جنبه‌های مختلفی حائز اهمیت است:
- این بنا به گونه‌ای طراحی شده است که با دیدن دیوارها و حتی نقش و نگارهای آن می‌توانید هنر معماری تلفیقی ایرانی و ارمنی را بشناسید و به جزئیات آن پی ببرید.
- همان طور که گفتیم؛ این کلیسا تاریخی‌ترین و بهترین کلیسای اصفهان و حتی کلیسای ایران است. در معماری این بنا منبت کاری‌های اختصاصی و نقاشی‌هایی جذاب نمایان هستند که آن را به بنای جالب تبدیل کرده‌اند.
- با توجه به موقعیت جغرافیایی بی‌نظیر قرار گیری کلیسای وانک شما می‌توانید برای گردشگری به خوبی از این کلیسا بهره بگیرید. در اطراف این بنا رستوران‌ها و کافه‌هایی وجود دارند که لحظاتی خوش و لذت بخش را برای شما رقم خواهند زد.
- بازدید از این بنا تنها محدود به بازدید از بخش‌های مختلف آن نمی‌شود بلکه در این بنا موزه‌ای وجود دارد که در آن اشیای قدیمی به نمایش گذاشته شده‌اند.
- با بازدید از این موزه می‌توانید تا حدودی به چگونگی زندگی ارامنه پی ببرید.
بخش‌های مختلف کلیسای وانک اصفهان
کلیسای وانک اصفهان همانند هر کلیسای دیگری دارای بخش‌هایی همچون نمازخانه، عبادتگاه، موزه و برج است. هر قسمتی از این بنا تجلی‌گر سرگذشتی خاص هستند که به دوره‌های مختلف تاریخی ربط پیدا می‌کنند. آن‌ها عبارتند از:
برج ناقوس اول یا برج ساعت
به محض این که وارد کلیسای وانک شوید، چشم انداز برجی سر به فلک کشیده توجه شما را جلب خواهد کرد. این برج ناقوس اول یا برج ساعت نام دارد. بر فراز این برج سه طبقه و درست در قسمتی که طبقه سوم واقع شده است، ساعتی فوق العاده بزرگ با وزن ۳۰۰ کیلوگرم قرار دارد و زمان را نشان می‌دهد. برج ناقوس اول در کلیسا ۳۸ سال بعد از تاسیس بنای اولیه ساخته شد. این برج هنری از ماردیس هونتانیان است و بخش‌های مختلفی دارد.
برج ناقوس دوم
بر بام کلیسای وانک و در حد فاصل دیوار غربی و گنبد کوچک این بنا برج ناقوس دوم قرار گرفته است. این برج در واقع در یک فضای مربعی به مساحت ۸ متر مربع محبوس است و ۲/۷۵ متر نیز طول آن است. در نقطه طلاقی دو ضلع این مربع با یکدیگر، ستونی آجری و مستحکم با ارتفاع ۳ متر قرار دارد. ستون‌های دیگر ناقوس دوم دارای قوس جناغی هستند و با آجرهای زیبا مزیت شده‌اند. این بنا بنایی کاملا معماری شده روی ورودی کلیسای وانک اصفهان است و از دیرباز تا کنون محبوبیت داشته است.
کتیبه‌های موجود در کلیسا
بخش دیگری از کلیسای وانک مختص کتیبه‌های بی نقص دوران قدیم است. در این بخش مجموعا ۴ کتیبه وجود دارند که هر یک قسمتی از کلیسا را احاطه کرده‌اند. ۳ عدد از این کتیبه‌ها حاوی متن هستند:
- کتیبه اول: اولین و مهم‌ترین کتیبه این کلیسا در قسمت سردر کلیسا وانک اصفهان قرار گرفته است. نوشته‌هایی که روی این کتیبه وجود دارند، میزان قدمت کلیسا را روایت می‌کنند. روی کتیبه اول چنین نوشته است: وانک آمنا پرکیچ و مقر اسقف اعظم ارمنیان ۱۶۰۶ میلادی
- کتیبه دوم: کتیبه دیگری که در کلیسای وانک وجود دارد، در سردر ورودی غربی این کلیسا واقع شده است. این کتیبه از کاشی‌هایی بی‌نظیر با رنگ لاجوردی ساخته شده و نوشته‌هایی از طلا را بر خود جای داده است. در واقع در این کتیبه نوشته‌هایی وجود دارند که سال ساخت به کلیسا را نشان می‌دهند. بر روی این کتیبه چنین آمده است که کلیسا در سال ۱۳۶۵ میلادی و در زمان پادشاهی شاه عباس دوم ساخته شد و در سال ۱۳۶۴ ساخت آن به پایان رسید. طبق این کتیبه ثواب تمام عباداتی که در این مکان انجام می‌شوند، به افرادی که در قید حیات هستند یا افراد درگذشته تعلق دارد.
- کتیبه سوم: سومین کتیبه کتیبه‌ای بی‌نظیر در برج ناقوس است. این کتیبه با جنس مرمر ساخته شده است و در مورد برج ناقوس و محل قرار گیری ساعت، زمان ساخت آن و مواردی از این قبیل اطلاعاتی می‌دهد. متن حک شده روی این کتیبه به شرح زیر است: این برج و ساعت آن را ماردیروس گورگ هوردانانیان در سال ۱۹۳۱ میلادی به یادبود برادر مرحومش که در سال ۱۹۲۴ میلادی فوت شده ساخته و هدیه کرده است.
- کتیبه چهارم: اگر نگاهی به سمت راست برج ناقوس بیندازید، کتیبه‌ای آبی رنگ را خواهید دید. کتیبه‌ای که از سنگ‌های صلیبی پوشیده شده است و جذابیت بسیاری دارد. سنگ‌های موجود در این کتیبه از کلیساهای دیگر به کلیسای وانک اصفهان آورده شده‌اند.
کتابخانه کلیسای وانک
کتابخانه کلیسای وانک در قسمت شمالی بنای کلیسا قرار دارد. این کتابخانه در سال ۱۸۸۴ به دست هوهاننس سورنیان ساخته شد. اصلی‌ترین هدف از تاسیس کتابخانه در این کلیسا حفظ کتاب‌های با ارزش ارمنی‌ها بود. علاوه بر کتب ارامنه، ۳۰ هزار نسخه کتاب تاریخی به زبان فارسی، انگلیسی و سایر زبان‌های رسمی و زنده دنیا در این کتابخانه وجود دارد.
نکته مهمی که باید در مورد این کتابخانه بدانید این است که دسترسی به کتب موجود در این کتابخانه تنها برای ارامنه اصفهان و ارامنه سایر نقاط کشور امکان پذیر است. افراد غیر ارامنه اگر بخواهند از کتب این کتابخانه استفاده کنند، باید معرفی نامه دریافت نمایند.
چاپخانه کلیسای وانک
چاپخانه کلیسا وانک اصفهان چاپخانه‌ای قدیمی است که به دست خاچاطور کساراتسی در سال ۱۶۳۰ میلادی تاسیس شد. این چاپخانه نتیجه سفر خلیفه ارامنه به کشور لهستان بود که او را با صنعت چاپ آشنا کرد. چاپخانه کلیسای وانک به عنوان اولین و مهم‌ترین چاپخانه ایران شناخته می‌شود و نسخه‌های بسیاری از کتاب‌های مختلف را چاپ کرده است. پس از انتشار اولین کتاب در این چاپخانه، چهار کتاب مختلف نیز در چاپخانه به چاپ رسیدند اما پس از آن فعالیت چاپخانه با مشکل مواجه شد و متوقف گردید.
در سال ۱۸۴۴ میلادی مانوک هوردانانیان این چاپخانه را مجهز کرد و دستگاه‌های چاپی پیشرفته را به آن افزود. اتفاق تلخی که در تاریخ چاپخانه کلیسای وانک اصفهان رخ داد، مخالفت‌های بسیار با این چاپخانه بود که در نهایت منجر به سوختن و از بین رفتن این مکان شد. علی رغم سوختن این چاپخانه، هنوز ماشین چاپ معروف آن از بین نرفته و نمونه‌هایی از کتاب چاپ شده با این ماشین در موزه کلیسا نگهداری می‌شود.
نمازخانه کلیسای وانک
بخش دیگر در کلیسای وانک اصفهان، نمازخانه و عبادتگاه آن است. نمازخانه این بنا یک بخش متوازی الاضلاع است و دو بخش دارد. قسمت اول شبستان نمازخانه است و قسمت دوم محلی برای اجرای مراسمات مذهبی در نمازخانه است. این بخش کلیسا همچون سایر بخش‌های کلیسا دیواره‌هایی با معماری بی نظیر دارد که هر یک زینت بخش این بنا شده‌اند. در قسمت بالای دیواره نمازخانه تا امتداد گنبد آن نقاشی‌هایی وجود دارند که چشم هر ببیننده‌ای را خیره می‌کنند. این نمازخانه رو به روی کتابخانه کلیسا قرار دارد و عبادتگاهی برای ارامنه است. برای بازدید از نمازخانه کلیسا باید به قسمت شمالی کلیسا بروید.
گنبدهای کلیسای وانک
گنبد از دیگر بخش‌های کلیسای وانک است که معماری آن را به معماری قدیمی بناهای ایرانی مشابه کرده است. دو گنبد کوچک و بزرگ بر فراز این کلیسا قرار دارند. گنبد بزرگ بالای محراب قرار دارد و گنبد کوچک در قسمت بالای سالن تجمع کلیسا قرار دارد. برای بازدید از گنبدهای این کلیسا باید به قسمت غرب بروید. در این قسمت ستون‌هایی مربع با طاق‌های بلند قرار دارند که گنبدها روی آن‌ها استوار هستند.
گنبد بزرگ در کلیسای وانک اصفهان به سبک گنبدهای مساجد طراحی و ساخته شده است. قسمت بیرونی گنبد یک بنای آجری است و قسمت داخلی گنبد به رنگ لاجوردی نقاشی شده است. در دور تا دور گنبدهای این بنا پنجره‌هایی قرار دارند که هر یک تجلی‌گر پیشرفت هنر نقاشی در گذشته است. روایت‌هایی بی نظیر از آفرینش آدم و حوا تا کشته شدن هابیل در دل این نقاشی‌ها وجود دارند.
موزه کلیسای وانک
احتمالا می‌دانید که کلیسای وانک اصفهان تنها کاربرد مذهبی و عبادتی ندارد. این بنا ضمن این که بنایی مذهبی است، جزو بناهایی است که فرهنگ ارامنه را نسل به نسل منتقل کرده است. به همین دلیل در این کلیسا موزه‌ای وجود دارد که اشیای قدیمی در آن نگهداری می‌شود و فرهنگ ارامنه را به بازدید کنندگان معرفی می‌کند. این موزه حدودا یک قرن قدمت دارد و در قسمت شمالی کلیسا واقع شده است.
اگر از این موزه بازدید کنید، اشیایی گران بها و ارزشمند مثل نقاشی‌های تاریخی برجسته، کتب نفیس چاپ شده در چاپخانه، کتب خطی و سایر آثار ارزشمند را خواهید دید. این اشیا پیش از ساخت موزه در انباری متروک کلیسا قرار داشتند و هم اکنون در معرض چشم قرار دارند.
ساختمان اداری
یکی از ساختمان‌های مهم در کلیسای وانک اصفهان که هنوز هم حیات دارد، ساختمان اداری است. این ساختمان مهم‌ترین مرکز انجام امور اجتماعی ارامنه به حساب می‌آید. ساختمان اداری برای اولین بار در دوران ناصر الدین شاه ساخته شد. این ساختمان محلی برای انجام امور اداری فوت، ولادت، ازدواج و تنظیم سندهای شکایت قضایی مخصوص ارامنه بود.
ناگفته نماند که خدمات مربوط به ارامنه در ساختمان اداری کلیسای وانک اصفهان تنها مختص ارامنه اصفهان نیست؛ بلکه به ارامنه مناطق جنوبی ایران نیز ارائه می‌شود.
بنای یادبود شهدای نژادکشی ارامنه
در شمال غربی کلیسای وانک اصفهان شما بنایی یادبود خواهید دید که یادگاری از شهدای نژادکشی ارامنه است. این بنا برای فرهنگ سازی ارامنه و زنده نگه داشتن یاد کشتگان ساخته شده است. بنای یادبود بنایی مربعی است و چهار ستون مختلف دارد. این چهار ستون در قسمت بالا به یکدیگر متصل می‌شوند. در سال ۱۹۷۵ بود که این بنا ساخته شد و طراحی آن نیز بر طبق معماری گذشته انجام شده است. در تاریخ ۲۴ آوریل هر سال در این محل مراسم یادبود برگزار می‌شود که در آن ارامنه اصفهان تجمع یافته و یاد گذشتگان را حفظ می‌کنند.
نقاشی‌های دیواری کلیسای وانک
در روی در و دیوار و سقف کلیسای وانک اصفهان نقاشی‌هایی جذاب وجود دارد. تمامی دیوارهایی که در این کلیسا با گچ پوشش داده شده‌اند، محلی برای رسم نقاشی‌های باشکوه هستند. همین که پای خود را در کلیسا بگذارید، نقاشی‌های بی‌نظیر که نشانگر هنر نقاشی معماران این بنا هستند نظر شما را جلب خواهند کرد.
نقاشی‌های کلیسا به دو قسمت تقسیم می‌شوند. قسمت اول از نقاشی‌های این بنا شامل نقاشی‌های دیواری می‌شوند. بخش دیگر نقاشی‌هایی هستند که روی بوم و چوب ترسیم شده‌اند و بیشتر در قسمت موزه کلیسا دیده می‌شوند. موضوع اصلی نقاشی‌های کلیسای وانک اصفهان عروج حضرت مسیح، ترسیم ۷ طبقه بهشت، ترسیم روز رستاخیز، تولد انسان و داستان زندگی آدم و حوا است.
معنی نقاشی‌های سقف کلیسای وانک چیست؟
برای تماشا، تحلیل و تجزیه نقاشی‌های این کلیسا باید ساعت‌ها به آن‌ها خیره شوید. این نقاشی‌ها همانند کتابی هستند که تمامی وقایع و اتفاقات پیشین را به تصویر کشیده‌اند.
قسمت سقف کلیسا مانند دیواره‌ها و سایر بخش‌های کلیسا دارای نقاشی‌های خوش بر و رویی است که هر یک روایتگر داستانی تاریخی است. بخش بزرگی از گنبد کلیسا داستان آدم و حوا و مرگ هابیل را روایت می‌کند. این شاهکار دیدنی از عهد عتیق بر جای مانده است. در کل نقاشی‌هایی که در گوشه و کنار این کلیسا دیده می‌شوند، هر یک یادگاری از عهد عتیق و عهد جدید هستند که در قالب تصاویر داستانی را به نمایش گذاشته‌اند.
نوشته روی تار مو در کلیسای وانک چقدر واقعیت دارد؟
در کلیسای وانک اصفهان یادگاری‌های عجیب و غریب بسیاری دیده می‌شوند. تار مویی که در سال ۱۹۷۵ به موزه این کلیسا اهدا شد، نوشته‌ای دارد که جمله‌ای از تورات است. این تار مو از موی سر یک دختر ۱۸ ساله گرفته شده است. البته نوشته‌هایی که روی این تار مو وجود دارند با چشم عادی قابل دیدن نیستند. شما می‌توانید با استفاده از میکروسکوپ این تار مو را برانداز کنید و نوشته‌های روی آن را بخوانید!
بهترین زمان بازدید کلیسای وانک اصفهان
آب و هوای اصفهان گرم و خشک است. این شهر در تمامی فصول سال به عنوان شهری گردشگر پذیر پذیرای قدم‌های شما خواهد بود. برای بازدید از کلیسای وانک اصفهان می‌توانید همه روزه از ساعت ۸ صبح تا ۱۳ بعد از ظهر و از ساعت ۱۶ تا ۱۸ و نیم بازدید کنید. در روزهای تعطیلات رسمی روز اول نوروز و روزهای خاص ارامنه این کلیسا تعطیل خواهد بود.
سخن پایانی
در این مطلب در مورد کلیسای وانک اصفهان صحبت کردیم و به معرفی این بنای تاریخی ارزشمند پرداختیم. کلیسای وانک کلیسایی مخصوص ارمنی‌ها است و معماری جذاب و بی نظیری دارد. این بنا از بخش‌های مختلفی همچون ناقوس اول و دوم، موزه، کتابخانه و چاپخانه تشکیل شده است. بخش اداری آن نیز مرجعی برای رویدادهای اجتماعی به شمار می‌آید. قسمت‌هایی از این کلیسا با آجر مزین شده‌اند و بخش‌هایی نیز یا نقاشی‌های رنگارنگ جلوه می‌کنند. در محله جلفا اصفهان چشم انداز کلیسای وانک به چشم می‌خورد. شما می‌توانید همه روزه برای بازدید از این بنای تاریخی و خوش رنگ و لعاب اقدام کنید.
