آتشکده نیاسر

در این بخش از مقالات ایرانگردی قصد معرفی و آشنایی با آتشکده نیاسر اقبالیه را که یکی از جاذبه های گردشگری کاشان است داریم. در ادامه برای آشنایی بیشتر با این مکان زیبا با ما در مجله گردشگری دوباره سفر همراه باشید.

نیاسر شهری در کنار کویر نمک کاشان و آران و بیدگل است، که حدود 30 کیلومتر از کاشان فاصله دارد و در شمال غرب آن واقع است. چارطاقی نیاسر، بنایی باستانی از اواخر عصر اشکانی و یا اوایل عصر ساسانی است. این بنا جزو کهن ترین و بزرگترین نمونه های چارطاقی ایران و سالم ترین آنها است.

سبکی سنگ های متخلخل و سختی اندک و انعطاف پذیری ملات آن، موجب تحمل زمین لرزه ها و پایداری بنا در عمر نزدیک به دو هزار سال آن شده است. چهار سوی این بنا همانند دیگر چارتاقی ها کاملاً باز بوده و هیچگونه در یا پنجره و بازدارنده های دیگری برای ورود به آن، وجود نداشته است.

تاریخچه آتشکده نیاسر

بنای چهارتاقی نیاسر، بنایی بسیار قدیمی است که از دوران ساسانی برای ما به یادگار مانده است. همچنین، پژوهشگران زیادی ساخت این بنای تاریخی را به اواخر دوره اشکانی نسبت می دهند. به دلیل شباهت این آتشکده به دیگر بناهای دوره ساسانیان متوجه می شویم که این بنا مربوط به دوره ساسانی است.

گفته می شود شخصی به نام “اردشیر بابکان” که موسس سلسله ساسانی بود، آتشکده نیاسر را بنا کرده است. او این آتشکده را زمانی که سلسله ساسانی در اوج رواج دین و آیین زرتشتی قرار داشت، در ایران بنا نمود. این بنا از جمله سالم ترین آثار باقی مانده از ایران باستان می باشد.

معماری آتشکده نیاسر

ساختمان این آتشکده از سنگ و ملات گچ ساخته شده و در گذشته تزییناتی از گچ بر روی آن وجود داشته است. گنبد مرکزی این آتشکده نمونه‌ای از معماری ساسانی و به شکل تخم مرغی بوده که پس از تخریب بازسازی شده است. تعادل و صلابت شکل بنا و قرار گیری گنبد بر روی بنای چهارطاقی مربعی  با ابعاد 14 در 14 متر، از زیبایی‌های منحصر به فرد آن است.

 محل قرارگیری آتش در گودالی در کف بنا بود. این بنا پس از تخریب توسط اعراب در جنگ، بازسازی شد و اکنون تقریبا سالم است. به اعتقاد عده‌ای از مورخان این بنا آتشکده نبوده بلکه یکی از قدیمی‌ترین تقویم‌های آفتابی ایران باستان و کهن‌ترین بنای باستانی منطقه است. کارکرد این تقویم به این صورت است که طلوع و غروب خورشید در ابتدا و میانه‌ هر ماه از یکی از اضلاع این چهارطاقی دیده می‌شود.

از نظر معماری این بنا با دیوارهایی با ضخامت زیاد و عرض کم نگه‌دارنده‌ سقف بنا است و ورودی‌ها با قوس تزیین شده‌اند. استفاده از گوشواره به عنوان تزیین بنا در زیر گنبد و بالای طاق‌ها از ویژگی‌های معماری دوران ساسانی است. گوشواره به قسمتی می‌گویند که مربع را ابتدا به هشت ضلعی سپس هشت ضلعی را به دایره تبدیل می‌کند و برای قرار گرفتن گنبد دایره‌ای روی بنای مربعی استفاده می‌شود.

ارزش علمی

با توجه به برگزاری آیین‌های مذهبی ادیان باستانی ایران در زمان‌هایی خاص از فصول مختلف سال، در طراحی ساختمان‌های مذهبی مرتبط، از اطلاعات نجومی استفاده می‌شده که این شیوه‌ی طراحی علمی، بناهای نجومی و تقویمی بسیاری را در این سرزمین به یادگار گذاشته است.

بر اساس پژوهش‌های اخترباستان‌شناسی، چهارتاقی نیاسر مانند برخی چهارتاقی‌های موجود دیگر، یکی از این بناهای نجومی و تقویمی است که در کنار این که اتاق اصلی آتشکده (محل استقرار آتش) بوده، به‌عنوان تقویم آفتابی نیز کاربرد داشته است.

در تقویم آفتابی، زمان با استفاده از سایه‌های ایجاد شده توسط پرتوهای خورشید به هنگام طلوع و غروب آفتاب محاسبه می‌شود. با توجه به کیفیت حرکت خورشید در ایام مختلف سال، طراحی بنا از حیث اندازه‌ی طول پایه‌ها نسبت این اندازه با فاصله‌ی میانی پایه‌ها و در نتیجه زاویه‌ی منتج شده از این نسبت، به نحوی بوده است که پرتوهای خورشید هنگام طلوع و غروب در راستاهای سنجیده شده‌ای از بنا می‌تابد و در نقاطی خاص، سایه ایجاد می‌کند که هر کدام از این نقاط خاص بیانگر زمانی مهم و شاخص بوده است. در واقع، تقویم آفتابی عهده‌دار ثبت آیینی زمان بوده است.

دسترسی

ایران، اصفهان، کاشان، ۲۰ کیلومتری غرب کاشان، شهر نیاسر، آتشکده نیاسر