آشنایی با باغ و موزه مقدم تهران
احتمالا شما هم تا کنون شنیده‌اید که می‌گویند خانه‌های قدیمی چیز دیگری است. مخصوصا در کلان شهری مثل تهران، یافتن خانه‌ای قدیمی و دلباز کار نسبتا سختی است. اما درست در قلب تهران، جایی که فکرش را هم نمی‌کنید، عمارتی قدیمی دلباز و باشکوه قرار دارد. باغ و موزه مقدم تهران که به خانه مقدم نیز معروف است درست در میدان امام خمینی شهر تهران قرار دارد.
این عمارت قدیمی در گذشته خانه‌ای اعیان نشین بود. اما اکنون به عنوان یکی از موزه‌های معروف تهران شناخته می‌شود. اشیاء تاریخی گران‌بهایی در این موزه نگهداری می‌شود. به همین دلیل است که این خانه میان گردشگران حرفه‌ای به عنوان یکی از ارزشمندترین خانه‌های جهان نیز شناخته می‌شود. قصه‌ها و رازهای نهان زیادی در دل این خانه است. قدمت آن نیز به دوران قاجاریه بازمی‌گردد. در ادامه این مطلب از مجله گردشگری دوباره سفر به معرفی کامل‌تری از باغ و موزه مقدم تهران خواهیم پرداخت.
تاریخچه خانه مقدم
باغ و موزه مقدم تهران خانه‌ای قدیمی اما باشکوه است. با نگاهی گذار به معماری داخلی و نمای بیرونی آن خواهید فهمید که این عمارت متعلق به یکی از درباریان بوده است. محمدتقی خان احتساب‌الملک یکی از دباریان دوره قاجار بود که خانه مقدم را ساخت. او در سمت ریاست اداره احتسابیه تهران فعالیت داشت و یکی از صاحب منصبان معروف دربار قاجاریان بود. محمد تقی خان دو فرزند داشت با نام‌های حسن و محسن که هر دو برای ادامه تحصیل به اروپا رفتند. پسر بزرگتر در زمینه‌های اجتماعی، سیاسی و ادبی فعالیت داشت و متاسفانه در سنین جوانی از دنیا رفت. اما پسر کوچکتر محمدتقی خان علاقه زیادی به هنر داشت. او تحصیلات خود را در رشته‌های باستان شناسی، نقاشی و تاریخ هنر ادامه داد. محسن مقدم سرانجام در سال 1315 فارغ‌التحصیل شد و به وطن بازگشت. او پس از بازگشت به ایران به همراه همسر فرانسوی خود سلما در خانه پدری‌اش ساکن شد.
باغ و موزه مقدم تهران پیش از آنکه تبدیل به موزه شود، محل سکونت محسن مقدم، استاد باستان شناسی دانشگاه تهران بود. همسر او، سلما کویومجیان نیز رئیس کتابخانه موزه ملی ایران بود. محسن مقدم و همسرش در کنار یکدیگر فعالیت‌های زیادی انجام دادند. آن‌ها به آثار تاریخی و هنری علاقه زیادی داشتند. به همین دلیل شروع به جمع‌آوری این آثار در عمارت بزرگ خود کردند. برای مثال آن‌ها اشیاء ارزشمندی مثل سنگ‌ها و کاشی‌های تراشیده را در سراسر خانه خود نصب کردند.
محسن مقدم، بنیانگذار خانه مقدم
باغ و موزه مقدم تهران بسیاری از آثار گران‌بهای خود را مدیون استاد محسن مقدم است. او و همسرش بودند مجموعه‌ای از مسکوکات، پارچه، مهرها، اسناد تاریخی، سفالینه، چپق و وافور، قلیان و تابلوهای نقاشی را در عمارت باشکوه خود جمع کردند. آن‌ها توانسته بودند گنجینه‌ای نفیس از تاریخ ایران را برای آیندگان جمع‌آوری کنند.
جالب است بدانید که یکی از اصلی‌ترین بنیانگذاران دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران نیز استاد محسن مقدم بود. همچنین طراح نشان دانشگاه تهران نیز استاد محسن مقدم بود. دقیقا همین ارادت او به دانشگاه تهران بود که باعث شد عمارت ارزشمند خود را در سال 1351 به این دانشگاه وقف کند. استاد مقدم سرانجام در سال 1266 دار فانی را وداع گفت. پس از گذشت سه سال، همسر او نیز در سال 1366 از دنیا رفت. بدین ترتیب اداره باغ و موزه مقدم تهران به طور کامل به دست دانشگاه تهران افتاد.
معماری باغ و موزه مقدم تهران
معماری خانه مقدم شباهت زیادی به سبک باغ‌های ایرانی دارد. به همین دلیل است که بسیاری از افراد آن‌ها ره عنوان باغ و موزه مقدم می‌شناسند. برای مثال وجود یک عمارت اصلی در بخش مرکزی باغ، درختان زیاد و آبراهه‌هایی که آن‌ها را سیراب کنند و … جزو عناصر اصلی باغ‌های ایرانی هستند. نکته هیجان انگیز دیگری که درباره این بنای تاریخی وجود دارد، وجود عمارت دیگری به نام برج در این باغ است. این عمارت شباهت زیادی به سازه‌های اروپایی دارد. دلیل وجود چنین عبارتی در مرکز یک خانه قدیمی ایرانی کاملا روشن است. حضور سلما، همسر اروپایی استاد محسن مقدم! استاد مقدم حدود 60 سال پیش این عمارت فرنگی را میان باغ بزرگ پدری خود ساخت تا دل همسرش را به دست بیاورد.
این عمارت قدیمی، المان‌های زیادی دارد که هر کدام به تنهایی جزو جذابیت‌های اصلی آن محسوب می‌شوند. برای مثال پنجره‌های ساده با شیشه‌های رنگی، درهای چوبی، کاشی‌کاری‌های حرفه‌ای، حوضچه‌ای که یادگار حمام فتحعلی شاه قاجار است و … جزئیات کوچکی هستند که این مجموعه باشکوه را تشکیل می‌دهند. خانه مقدم مساحتی حدود دو هزار متر مربع دارد. این خانه دارای سه حیاط بیرونی، یک سرایه‌داری و یک اندرونی است. در ادامه این مقاله بخش‌های باغ و موزه مقدم تهران را از اضلاع مختلف مورد بررسی قرار می‌دهیم.
ضلع جنوبی
بخش‌های مختلفی از باغ و موزه مقدم تهران مثل ساختمان بیرونی، کتابخانه و حوضخانه در ضلع جنوبی آن قرار دارد. ساختمان بیرونی یا تابستانی قسمتی از خانه است که معمولا در فصل‌های گرم سال مورد استفاده قرار می‌گرفت. اکنون در این قسمت از این موزه ابزارهای سنگی، فلزی و آثار سفالی نگهداری می‌شود. همچنین در اتاق پیشخوان این ساختمان نیز می‌توانید بسیاری از لوازم شخصی استاد مقدم و قاب عکس‌های قدیمی او را مشاهده کنید.
اگر به انتهای سالن پذیرایی بروید چند پله خواهید دید که شما را به نیم طبقه پایین‌تر می‌رساند. این قسمت حوضخانه نام دارد. همچنین در کنار سالن پذیرایی نیز سالن کوچکی قرار دارد که روزگاری کارگاه هنری استاد مقدم بود. اما اکنون یک کتابخانه کوچک است که تعداد زیادی از کتاب‌های استاد مقدم در آن نگهداری می‌شود.
ضلع غربی
بخش‌های دیگری مثل ساختمان اربابی، اتاق صدف و ایوان قاجار نیز در ضلع غربی باغ و موزه مقدم تهران قرار دارد. ساختمان اربابی یا برج همان عبارتی است که استاد مقدم برای همسر خود ساخت. بسیاری از قسمت‌های این ساختمان با کاشی‌هایی زیبا و بی‌نظیر تزیین شد تا سلما در ایران احساس غربت نکند. معماری این عبارت به سبک اروپایی است و نسبت به سایر قسمت‌های خانه مقدم قدمت کمتری دارد. از جمله بخش‌های مختلف ساختمان اربابی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اتاق درویش، فضایی برای نگهداری وسایل مربوط به درویش‌ها
- اتاق تدخین، فضایی برای نگهداری آلات مصرف دخانیات مثل قلیان، پیپ و …
اتاق صدف نیز قسمت دیگری از باغ و موزه مقدم تهران است. در این اتاق اشیاء گران قیمت و آثار تاریخی ارزشمندی نگهداری می‌شود. در و دیوار این اتاق نیز مانند صدف از این دارایی‌های گران‌بها محافظت می‌کنند. ایوان قاجار نیز آخرین بخش ضلع غربی این خانه قدیمی است که اتفاقا از جلوه و شکوه زیادی برخوردار است. حوضی زیبا در مقابل آن قرار دارد. انعکاس ایوان قاجار در آب درون حوض می‌افتد و منظره‌ای چشم‌نواز ایجاد می‌کند. کاشی‌های این ایوان نیز مربوط به دوران قاجاریه و زندیه است و جلوه بی‌نظیری دارد. هنگام بازدید از باغ و موزه مقدم تهران می‌توانید در این قسمت از خانه عکس‌های یادگاری زیبایی از خود بگیرید.
ضلع شمالی
ضلع شمالی باغ و موزه مقدم تهران شامل بخش‌هایی مثل تراس، دیوار تجدد و گلخانه می‌شود. تراس این خانه قدیمی چند پله بالاتر از سطح حیاط است. اکنون کافه دنجی در این تراس قرار دارد تا بازدیدکنندگان و گردشگران عزیز بتوانند اوقات خوشی را در آن سپری کنند. گلخانه نیز بخش دیگری از این خانه است که اکنون به پرورش گل‌های زینتی اختصاص یافته است.
دیوار تجدد نیز یکی دیگر از قسمت‌های هیجان انگیز باغ و موزه مقدم تهران است. این دیوار را مهندس هوشنگ سیحون ساخت. او یکی از بناهای معروف قدیمی تهران است و از دیگر آثار او می‌توان به آرامگاه فردوسی، خیام، بوعلی و کمال‌الملک اشاره کرد. همچنین جالب است بدانید که پایه‌های دیوار تجدد به کاخ خواهر ناصرالدین شاه تعلق دارد. ستون‌های مارپیچ دیوار تجدد نمای حیرت‌انگیزی دارد و حیاط بیرونی و اندرونی را از یکدیگر جدا می‌کند.
اگر دیوار تجدد را رد کنید به بخش اندرونی خانه مقدم می‌رسید. بخش اندرونی در خانه‌های قدیمی به بانوان و کودکان تعلق داشت. فضایی زیبا و راحت برای زنان و کودکان بود تا دور از نگاه نامحرمانی که به خانه رفت و آمد می‌کردند در آسایش و رفاه باشند. این بخش نیز فضای دلنشین و زیبایی دارد که با آینه‌کاری‌ها و گچ‌بری‌های ظریف همراه است.
ضلع شرقی
ضلع شرقی باغ و موزه مقدم تهران قسمتی از خانه است که با قدم گذاشتن در آن حجم وسیعی از احساسات خوب به قلبتان نفوذ می‌کند. این قسمت از خانه یک حیاط بسیار باصفا است. معمارانی که خانه مقدم را ساختند برای ساخت این حیاط از فرش‌های ایرانی الهام گرفتند. در واقع زمانی که در حال پیاده‌روی در این حیاط هستید احساس می‌کنید که روی یک فرش ایرانی خوش نقش و نگار از جنس سنگ قدم می‌گذارید! عکاسی در چنین فضایی را از دست ندهید.
خانه مقدم، خانه‌ای از همه ادوار تاریخ
باغ و موزه مقدم تهران جزو یکی از جاهای بسیار دیدنی تهران است. توریست‌ها و گردشگران زیادی در سفر خود به تهران از این خانه قدیمی دیدن می‌کنند. خانه مقدم در روزهای کاری (به جز دوشنبه‌ها) باز است. اگر در فصل‌های بهار و پاییز به بازدید از این خانه بپردازید، زیبایی‌های آن را دو چندان خواهید دید. این خانه سرشار از رنگ و ظرافت است. وقتی وارد آن می‌شوید احساس می‌کنید با ماشین زمان به گذشته سفر کرده‌اید و در حال مشاهده یک شاهکار معماری هستید. تمام نقاط این خانه و اشیاء درون آن حرفی برای گفتن دارند. اگر گذرتان به تهران، حوالی خیابان امام خمینی افتاد، بازدید از این عمارت تاریخی را از دست ندهید.
دسترسی به خانه موزه مقدم
آدرس : تهران – خیابان امام خمينی، بعد از خیابان شیخ هادی، جنب بانک ملت، پلاک ۲۵۱ قرار دارد.
مقالات بیشتری بخوانید
