قلعه بهستان ( کهن دژ ) زنجان
ماه‌نشان زنجان یکی از تاریخی‌ترین شهرهای کشور در استان زنجان قرار دارد. همان‌طور که از نامش پیداست مانند گوهری زیبا با قدمتی بالغ بر چهارهزار سال، می‌درخشد. قلعه بهستان که برخی آن را کهن دژ یا قلعه دیو می‌نامند، از مهم‌ترین و البته خاص‌ترین جاذبه‌های تاریخی ماه‌نشان است. قلعه بهستان زنجان در ۱۲ کیلومتری شهرستان تاریخی ماه‌نشان زنجان و در کنار رود قزل‌اوزن قرار دارد.در ادامه همراه ما در مجله گردشگری دوباره سفر باشید.
آشنایی با قلعه بهستان زنجان
برخلاف تصور عموم که شاید تصور می‌کنند زنجان چندان جایی برای دیدن ندارد. جاذبه‌های گردشگری در شهر زنجان آن‌چنان تاریخی، منحصربه‌فرد و چشم‌نواز است که هر لحظه شگفتی‌ها و جاذبه‌های بی‌نظیرش شما را غافلگیر می‌کند. زنجان در شمال غربی کشورمان واقع و تاریخ و تمدن غنی را در دل خود جای‌داده است. حال کافی است ۱۰۰ کیلومتر از شهر زنجان به سمت جنوب غربی برانید تا به شهر پررمزوراز ماه‌نشان برسید. ماه‌نشان به لحاظ برخورداری از آثار تاریخی و گردشگری دارای پتانسیل ویژه گردشگری است. قلعه بهستان زنجان که به دوره مادها بازمی‌گردد، گواه دیرینگی سکونت در این ناحیه است.
قلعه بهستان زنجان که به کهن دژ نیز معروف است. در بین محلی‌ها به نام قلعه دیو معروف است. دلیل نام‌گذاری آن این است که معتقدند این قلعه عجیب توسط دیوها بنا و روزگاری محل زندگی دیو و پریان بوده است. دیواره بیرونی این قلعه از تعدادی هود یا دودکش جن در کنار یکدیگر به وجود آمده است که ظاهری وهم‌انگیز به آن بخشیده است. قلعه بهستان زنجان در تاریخ ۱۳۵۶/۰۷/۱۱ و با شماره ثبت ملی ۱۴۵۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. اقامت گردشگران در شهر ماه‌نشان، بهترین زمان برای بازدید از قلعه بهستان است.
تاریخچه قلعه بهستان زنجان
همان‌طور که گفتیم این قلعه در بین محلی‌ها به نام قلعه دیو شناخته می‌شود. از دیگر نام‌های آن می‌توان به کهن دژ، ستی قلعه، بغستان، تخت دیو و قلعه ماه‌نشان اشاره کرد.
در ابتدا باستان‌شناسان بر این باور بودند که قلعه متعلق به دوره ساسانیان است. اما کاوش‌های بعدی آن را از دوره هخامنشان نیز پیش برد. امروزه بر این باورند که این قلعه متعلق به دوره مادها است. مادها از طریق مصب و کناره‌های رودخانه قزل‌اوزن وارد فلات ایران شده‌اند و در روستاهایی همچون مادآباد در ۱۵ کیلومتری شهر ماه‌نشان مستقر شده‌اند. به علت شرایط زمانی آن دوره، حاکمان جهت دفاع از خود و مردم اقدام به ساخت این قلعه کرده‌اند. طبقات بالای قلعه بهستان در زنجان جهت دفاع و طبقات پایین‌تر به‌عنوان زاغه و محل نگهداری آذوقه مردم مورداستفاده قرار می‌گرفت.
از دور که به قلعه بهستان نگاه کنیم مانند دودکش‌ها هستند و بیشتر مردم تصور می‌کنند که برآمدگی‌ها و فرورفتگی‌هایی طبیعی باشند تا سازه‌های دست‌ساز. اما این دودکش‌ها چیزی نیستند جز گونه‌ای سنگ قارچی که سده‌ها فرسایش پی‌درپی، آن را شکل داده است. دودکش‌ها بلند هستند، اما هرچه ارتفاع آن‌ها بیشتر می‌شود از پهنای آن‌ها کاسته می‌شود. در نوک آن‌ها نیز سنگ‌هایی درشت جای گرفته است. زمین‌شناسان این سنگ‌های قارچی شکل را «هودو» می‌نامند. نمونه‌های معروف دودکش‌های هودویی را بیشتر در آمریکا و کانادا می‌توان یافت. همچنین در روستای «وردیج»، در وردآورد استان تهران نیز نمونه‌هایی از سنگ‌های هودو را می‌توان دید.
معماری قلعه بهستان زنجان
قلعه بهستان زنجان، از شمال غرب، به محوطه روستای قدیم بهستان و از سمت شمال، شمال شرق و شرق به رودخانه قزل‌اوزن منتهی می‌شود. در حاشیه جنوبی رودخانه قزل‌اوزن دو صخره عظیم به‌صورت همسان و یک‌شکل در جهت شرقی – غربی قرار دارد ارتفاع تقریبی این قلعه از سطح زمین ۲۵۰ متر است.
سازندگان این قلعه، اتاق‌ها آن را در دل کوه حک کرده‌اند. کوهی که قلعه بهستان را در جای خود جای‌داده از سنگ مرمر، کلوخ، ماسه سنگ، خشت، آهک و سیلیکون است. شکل‌گیری زمین‌شناسی آن به بیست میلیون سال پیش به دوره میوسن و پلیوسن برمی‌گردد. این قلعه از سه بخش دالان‌ها، اتاق‌ها و راه‌پله‌ها تشکیل و یکی از معماری‌های دست‌ساز کم‌نظیر ایران است. البته قلعه بهستان زنجان در واقع ساخت دست طبیعت است که برای مدتی به انسان‌ها واگذار شده است. مردمانی که از این پدیده استفاده کرده‌اند با دخالتی کم‌نظیر این پدیده را به بنایی قابل‌استفاده تبدیل کرده و برای قرن‌ها از آن استفاده نموده‌اند و در نهایت دوباره آن را به طبیعت بازگردانده‌اند.
آدرس و دسترسی قلعه بهستان زنجان
فاصله شهر زنجان تا قلعه بهستان در حدود صد و سیزده کیلومتر است و رانندگی از زنجان تا قلعه بهستان یک ساعت و نیم طول می‌کشد. ۳۵ کیلومتر که از زنجان دور شوید، خروجی ماه‌نشان را در منطقه‌ای به نام «نیک‌پی» خواهید دید، وارد این مسیر شوید. این جاده در ضلع جنوبی آزادراه است و ۶۰ کیلومتر که در آن برانید، قبل از ماه‌نشان به بهستان می‌رسید. پس از رسیدن به سه‌راهی «ایلی‌بلاغ» مسیر را به سمت ماه‌نشان ادامه دهید و روستای «میرآخور» را هم رد کنید. وقتی ازروی پل قزل‌اوزن عبور کردید، بلافاصله جاده فرعی سمت چپتان را انتخاب کنید که از روستاهای «سریک» و «تک‌آغاج» و بهستان رد می‌شود و سپس به قلعه بهستان می‌رسد.
قلعه بهستان زنجان به علت وزش بادهای تند و فرسایشی در این منطقه و همگام شدن این بادها با عبور رودخانه قزل‌اوزن از کنار آن در حال تخریب است؛ لذا تردد در این مسیر به دلیل فرسایش طبقات زیرین به‌وسیله رودخانه قزل‌اوزن، خطرناک است. رفتن به این منطقه از طریق جاده ماشین‌رو امکان‌پذیر است. دسترسی به سطح طبقات بالایی قلعه به دلیل صعب‌العبور بودن راه عبور، بدون عملیات کوهنوردی، صعود به این قسمت‌ها مقدور نیست. به دلیل آنتن‌دهی ضعیف تلفن همراه، ممکن است نیاز به یک نقشه منطقه داشته باشید.
بهترین زمان برای بازدید از قلعه بهستان زنجان در فصل خردادماه است. در خردادماه، این منطقه سرسبز، خنک و بسیار زیبا است. حضور رودخانه قزل‌اوزن همراه با باغات روستاهای اطراف این قلعه زیبایی خاصی را به این منطقه میدهد. همچنین خانه‌های گردشگری در دهیاری روستای بهستان، روستاهای اطراف و شهر ماه‌نشان برای اقامت گردشگران احداث شده است.
