مسجد جامع زنجان ، زیباترین مسجد و مدرسه دینی

در قرن سیزدهم در دوره قاجاریه، عبدالله میرزا پسر یازدهم فتحعلی شاه دستور می‌دهد تا مسجدی در زنجان که محل حکومت او بود، بسازند. عبدالله میرزا از مریدان آیت‌الله سید محمد مجتهد سردانی بود، این مسجد را با هدف اقامه نماز و محل تدریس این مجتهد بنا کرد. پس از آن مردم برای دیدار با این مرجع به این مسجد می‌آمدند. برای آشنایی با مسجد جامع زنجان که در فهرست آثار ملی کشور ایران با شماره 1056 به ثبت رسید با ما در مجله گردشگری دوباره سفر همراه باشید.

معرفی مسجد جامع زنجان

مسجد سید، مسجد دارا و مسجد سلطانی از نام‌های دیگری است که مسجد جامع زنجان با آن شناخته می‌شود. این مسجد در طی این سال‌ها به تولیت خاندان حسینی بوده است. محل قرار گیری این مسجد در بافت قدیمی شهر زنجان است که با بازار قیطریه، خیابان خمینی و سبزه میدان مجاور است. ورودی اصلی مسجد از سمت سبزه میدان است. این مسجد با ظاهری مستطیل شکل و به ابعاد 48 متر در 36 متر بنا شد.

معماری مسجد جامع زنجان

مساجد ایرانی با معماری‌های تک ایوانی، دو ایوانی و چهار ایوانی بنا می‌شوند که مسجد سید بر اساس معماری چهار ایوانی بنا شد. این مساجد برگرفته از معماری کاخ هتره در دوران پارتی است. نمونه دیگر مسجد چهار ایوانی در ایران مسجد جامع اصفهان است که اولین نمونه در ایران به شمار می‌آید. دلیل ثبت مسجد جامع زنجان در آثار ملی، معماری منحصر به فرد آن است که اصول معماری به خوبی در آن قابل رویت است.

ایوان‌های قرینه در چهار گوشه مسجد به زیبایی آن افزوده است. ایوان جنوبی و شبستان مردانه و زنانه را به دو قسمت مساوی تقسیم می‌کند. تزیینات ایوان‌ها با کاشی‌های ختایی است. این تزئینات با خط کوفی کلمات الله، محمد (ص) و علی (ع) در داخل طاق نماها و با رنگ مشکی به روی نارنجی نگارش شد.

در کتیبه‌ها از خطبه‌های فتحعلی شاه قاجار استفاده شده است و با نام عبدالله میرزا که بانی این مسجد است به پایان می‌رسد.

رخ نمایی هنر معماری

در بناهای قاجاری رنگ زرد و مشکی اغلب مورد استفاده قرار می‌گیرد. مسجد جامع زنجان نیز مانند سایر بناهای قاجاری از این شیوه پیروی کرده است. درخت زندگی که در هنر ایرانی موتیف معروفی است، در این مسجد و در دو طرف ایوان آن به زیبایی خود نمایی می‌کند. از موتیف‌های دیگر این بنا، تلفیق مربع و لوزی است که طراح‌های هندسی را به وجود آورده و برای تزیین بنا استفاده شده است.

قرینگی از مشخصات بارز این بنا است. به این شکل که ایوان شمالی و جنوبی به قرینه هم بنا شده‌اند. در ایوان شمالی که مطابق با شیوه مساجد چهار ایوانی ورودی در آن قرار دارد، کلمات الله، محمد (ص) و علی (ع) قرینه با خط کوفی و کاشی ختایی تزیین شده است. در دوره پهلوی تغییرات کمی در سر در این مسجد به دلیل بنا کردن خیابان پهلوی یا همان امام به وجود آمد. سردر بنا در سال 1338 خورشیدی در زمان احداث بنای کتابخانه به جای دو مناره در طرفین، بنا شد.

صحن مساجد چهار ایوانی به شکل مستطیل است. در گذشته حوضی در میان این صحن قرار داشت که جز در جلو شبستان‌ها و حجره‌ها، کنار آن باغچه‌هایی بود. دلیل تخریب این باغچه‌ها احتمالاً رطوبتی بود که از این باغچه‌های اطراف حوض به بنا نفوذ می‌کرد و باعث تخریب بنا می‌شد. در سال 1340 این باغچه‌ها برچیده شد ولی در سال 1368 به طور محدود توسط متولی چند باغچه مجدداً احداث شد. قرینگی در احداث حجره طلاب نیز رعایت شده است. در دو طرف شرق و غرب صحن 16 حجره به طور قرینه در مقابل هم قرار گرفته‌اند. البته در قسمت شمالی نیز 6 حجره برای طلاب علوم دینی احداث شده است.

گنبد مسجد جامع زنجان

این گنبد عظیم، بر فراز شبستان و بر روی جرزهای سنگین استوار و نوع آن دوجداره است. کاشی‌های فیروزه از پوشش‌های این گنبد است و با سوره مبارکه ادهر با خط ثلث مزین شده است. گوی برنزی در نوک بنا به زیبایی آن افزوده است.

فعالیت‌های مسجد جامع زنجان

تولیت مسجد جامع زنجان از قدیم بر عهده خاندان حسینی بوده است. در حال حاضر مسجد در حال مرمت است اما به طور منظم نماز در آن اقامه می‌شود. مراسم دعای زیارت عاشورا هر هفته به طور منظم و با حضور افراد مشتاق برگزار می‌شود. افرادی که سوالات شرعی یا ابهامات مذهبی دارند می‌توانند برای رفع این سوال‌ها به مسجد مراجعه کنند. همچنین کتابخانه حسینی، کتابخانه ای در مسجد جامع زنجان است که برای مطالعه می‌توانید به آن مراجعه کنید.

سخن پایانی

مسجد جامع زنجان در کنار گنبد سلطانیه، قلعه بهستان، بقعه چلبی اوغلی و بازار زنجان از مکان‌های گردشگری این شهر به حساب می‌آید. در سفر به زنجان بازدید از این مسجد را در اولویت خود قرار دهید. سایت دوباره سفر با معرفی آثار تاریخی و گردشگری ایران و جهان در سفر همراه شماست و برای شما سفر خوشی را آرزو می‌کند.