آشنایی با مدرسه و کاروانسرای گنجعلی خان

همان طور که می‌دانید، شهر کرمان یکی از شهرهای زیبای تاریخی کشور عزیزمان ایران بوده و دارای بناهای بسیاری از دوران صفویه و قاجاریه است. از میان آثار تاریخی این شهر می‌توان به مجموعه گنجعلی خان اشاره نمود که این مکان یکی از زیباترین بنای تاریخی در این شهر به حساب می‌آید. این مجموعه از بخش مختلفی تشکیل شده است که ادامه به معرفی هر یک از آن‌ها خواهیم پرداخت. در این مقاله از مجله گردشگری دوباره سفر قصد داریم شما را با مدرسه و کاروانسرای گنجعلی خان در نزدیکی گنبد مشتاقیه آشنا سازیم. اگر شما هم به معماری این بنا علاقه‌مند هستید، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.

معرفی کلی مجموعه گنجعلی خان کرمان

قبل از معرفی مدرسه و کاروانسرای گنجعلی خان بهتر است که با ویژگی‌های کلی این مجموعه آشنا شویم. این مجموعه در میدان شهدای کرمان در نزدیکی گنبد مشتاقیه قرار دارد. مجموعه گنجعلی خان توسط پادشاه گنجعلی خان طی سال‌های 1005 الی 1034 هجری قمری تأسیس شد. مجموعه گنجعلی خان از بخش‌هایی مثل میدان، حمام، مسجد و کاروانسرا تشکیل شده است.

در زمان ولیعهدی عباس میرزا، گنجعلی خان به عنوان خدمه معتبر پادشاه به حساب می‌آمد. هر کاری که توسط شاه به او واگذار می‌شد به نحو احسنت انجام می‌داد. از این رو بسیار مورد توجه شاه قرار گرفت و به یکی از معتمدان عباس میرزا تبدیل شد. گنجعلی خان در لشگر کشی‌های زیادی عباس میرزا را همراهی می‌کرد که در سال 1006 هجری قمری از طریق طبس وارد جنگ ازبکان شد و در سال 1011 هجری قمری آن را شکست داد.

در سال 1033 گنجعلی خان در حالت خواب از ایوان سقوط کرده و پس از مرگ وی پسر او به عنوان جانشین انتخاب گردید.

آشنایی با مدرسه و کاروانسرای گنجعلی خان

مدرسه و کاروانسرا در ضلع شرقی مجموعه گنجعلی خان قرار دارد و مساحت آن حدوداً 724 متر است. مدرسه گنجعلیان توسط آقا محمد خان قاجار ویران گردید و بعد از آن تبدیل به کاروانسرا گشت.

معمار این مدرسه با توجه به نوشته‌های داخل کتیبه در سردر این بنا، محمد سلطانی یزدی است. کتیبه‌های این بنا توسط علیرضا عباسی که یکی از خطاطان معروف و هنرمند آن زمان بوده، نوشته شده است. مقرنس کاری‌ها بسیار زیبایی در این اثر استفاده شده که با گذشت زمان بسیاری از آن‌ها از بین رفته است.

این بنا دارای حجره‌های بسیاری بوده که امروزه به عنوان فروشگاه و کارگاه‌های صنایع دستی از آن‌ها استفاده می‌شود.

تزیینات مدرسه و کاروانسرای گنجعلی خان کرمان

در داخل این بنا از کاشی کاری‌های دوره صفویه که به کاشی‌های معلق و معرق معروف هستند، استفاده شده است. نمای خارجی این بنا با کاشی کاری معرق طراحی شده همراه با کاربندی و گچ بری‌های زیبا است. در ضلع شرقی این مدرسه از حجره‌هایی با سبک مدارس مذهبی و همچنین یک کتیبه‌ای با نوشته حدیث “انا مدینه العلم و علی بابها” قرار گرفته است. وجود اسما و آیات قرآنی در بنا، حکایتی از مدرسه بودن آن دارد.

این بنا در زمان آقا محمد خان قاجار تخریب گردید و صدمات زیادی را دید که تنها 5000 نسخه خطی از این بنا به غارت رفت.

امروزه مدرسه و کاروانسرای گنجعلی خان کرمان امروزه به دانشگاه هنر تبدیل شده است و با شماره ثبت 297 در تاریخ آذر ماه سال 1316 توسط سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسید.

کاروانسرای گنجعلی خان

این بنا یکی از بخش‌های زیبای مجموعه گنجعلی خان است که در دوره شاه عباس صفوی تأسیس گردید. کاروانسرای مجموعه گنجعلی خان دارای دو طبقه همراه با هفت در و چهار ایوانی 5 قوس است که به بازار سراجی و بازار قلعه راه دارد.

مدرسه و کاروانسرای گنجعلی خان در ابتدا با نیت مدرسه ساخته شده بود و بعد از تخریب تبدیل به کاروانسرا گشت از این رو در این بنا کاشی کاری‌های زیبایی هم دیده خواهد شد. این مکان به یکی از زیباترین مکان‌های تاریخی شهر کرمان تبدیل شده است.

معرفی دیگر بخش‌های مجموعه گنجعلی خان

همان طور که بیان شد علاوه بر محبوبیت مدرسه و کاروانسرای گنجعلی خان، در این مجموعه شاهد بخش‌های زیباتری هم نظیر حمام، مسجد و ضرابخانه و … خواهیم بود که ادامه به معرفی هر کدام خواهیم پرداخت.

معرفی حمام گنجعلی خان کرمان

حمام این مجموعه از دو بخش تشکیل شده است که در بخش پایینی از طراحی‌هایی با موضوعات تاریخی همچون بهرام گور، ماجرای خسرو شیرین، … استفاده شده است. طرح‌های استفاده شده در تزیینات بخش بالایی این بنا به دوره صفویه بر می‌گردد.

معماری رخت کن این بنا به صورتی طراحی شده است که گرمای داخل حمام را هدر نمی‌دهد و دیدی به حمام از رخت کن وجود ندارد. رخت کن حمام دارای سقفی بلند بوده و وجود غرفه‌هایی زیبا با طراحی‌های خاص، جلوه خاصی را به این بنا عرضه کرده است.

معرفی مسجد گنجعلی خان کرمان

مسجد این مجموعه از یک میدانی کوچک همراه با شبستان و ایوانی به جهت ورود بنا تشکیل شده است. کف این بنا از سنگ استفاده شده و نمای آن به صورت ساده و هندسی شکل است. وجود کتیبه‌ای در ورودی این بنا، جلوه زیبایی را به مسجد داده است.

معرفی ضرابخانه گنجعلی خان کرمان

در ضرابخانه این مجموعه کلاه فرنگی قرار داده شده است که وظیفه تأمین نور داخل را داشت. محققان با پیدا کردن مقداری سکه و نیز قطعات فلزی در این مکان به کاربرد این بنا دست پیدا کردند.

مکان‌های دیدنی در نزدیکی مدرسه و کاروانسرای گنجعلی خان کرمان

طبق توضیحات داده شده این بنا علاوه بر نزدیکی به گنبد مشتاقیه، به مکان‌های دیگری از جمله بازار معروف کرمان، میدان ارگ کرمان و همچنین موزه معروف مردم شناسی راه دارد.

سخن آخر

همان طور که گفته شد مدرسه و کاروانسرای گنجعلی خان یکی از مکان‌های تاریخی با قدمتی از دوره صفویه و در نزدیکی گنبد مشتاقیه است. این بنا در ابتدا مدرسه بوده اما توسط آقا محمد خان قاجار تخریب می‌گردد و بسیاری از کاشی کاری‌های آن از بین رفته است. مدت‌ها بعد این بنا به کاروانسرا تبدیل شد و امروزه به عنوان دانشکده هنر به فعالیت خود ادامه می‌دهد. اگر شما هم با دیگر آثار تاریخی این شهر زیبا آشنا هستید، در انتهای این مقاله برای ما بنویسید.