تپه هگمتانه همدان؛ پهناورترین تپه باستانی
در گوشه‌گوشه ایران آثار تاریخی ارزشمندی قرار دارند که بیانگر فرهنگ، هنر و تاریخچه این مرزوبوم هستند. همدان که با عنوان پایتخت تاریخی ایران شناخته می‌شود ارزشمندترین جاذبه‌های تاریخی را در خود جای داده است. تپه هگمتانه از مهم‌ترین آثاری است که تاریخچه ایران را به خوبی معرفی می‌کند. این مکان دیدنی و باشکوه توجه گردشگران زیادی را از اقصی نقاط ایران و جهان به خود معطوف کرده و یکی از پربازدیدترین جاذبه‌های کشور محسوب می‌شود. برای آشنایی بیشتر با این مکان تاریخی با مجله گردشگری دوباره سفر همراه باشید.
معرفی تپه هگمتانه
تپه هگمتانه از آثار مهم و باارزش ایران به شمار می‌رود که بیش از 3000 سال قدمت دارد. قدمت این اثر شگفت‌انگیز به دوران مادها برمی‌گردد که در آن زمان به‌عنوان پایتخت ایران شناخته می‌شد. این مکان در زمان هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان به‌عنوان پایتخت تابستانی محسوب می‌شد. از مهم‌ترین اشیا و آثاری که در تپه هگمتانه کشف شده‌اند می‌توان به ظروف طلایی و نقره‌ای هخامنشی، لوح‌های زرین آریارمنه و ارشام، جام‌های زرین و نقره‌ای مانند ریتون طلایی و… اشاره کرد.
این مکان در واقع شهری است که درون یک تپه بزرگ واقع شده و به همین دلیل به آن تپه هگمتانه می‌گویند. وسعت تپه هگمتانه به 30 هکتار می‌رسد. اگر قسمت‌هایی که در گذشته بخشی از تپه هگمتانه شناخته می‌شدند را در نظر بگیریم مساحت آن به بیش از 35 هکتار خواهد رسید. در سال 1347 حدود 10 هکتار از این شهر باستانی در اختیار شخصی قرار داشت که خریداری شد و به هگمتانه تعلق یافت. امکانات و ویژگی‌های تپه هگمتانه عبارت‌اند از:
- شبکه عظیم آبرسانی
- معابر پوشیده از سنگ و آجرهای مربعی
- حصار طولانی
- معماری منظم
تپه هگمتانه اولین پایتخت ایران بود و از معدود شهرهایی است که پس از هزاران سال هنوز پابرجا مانده است. اسم شهر هگمتانه بر روی کتیبه‌ای متعلق به داریوش اول که بر روی بیستون دیده می‌شود با نام «همگمتان» حک شده است. از دیگر نام‌های آن می‌توان به اکباتانا، اکباتانیس، آحمت، همتن، و اکبتن اشاره کرد که مربوطه به زبان‌های مختلف هستند. طبق باور مفسران هگمتانه به معنی محل گردآمدن بوده که از گردهمایی مردم قبل از تشکیل سلسله ماد به وجود آمده است.
معماری تپه هگمتانه
تپه هگمتانه از معماری شگفت‌انگیزی برخوردار بوده که متعلق به هزاران سال پیش است. بخش‌های مختلف تپه هگمتانه عبارت‌اند از:
قلعه‌های تودرتو
شهر باستانی هگمتانه به‌صورت یک قصر بزرگ با استحکام بالا و ظاهر بسیار زیبا به مساحت 35 هکتار ساخته شده است. در این قصر هفت قلعه وجود دارد که به هم متصل هستند و تودرتو ساخته شده‌اند. همچنین در کنار قلعه‌ها واحدهای مسکونی قرار داشته‌اند. هر کدام از قلعه‌ها به منظور خاصی ساخته شده‌اند و کنگره هر کدام دارای رنگ مخصوص بودند.
قلعه هفتم به‌عنوان کاخ پادشاه مورد استفاده قرار می‌گرفت. در ساخت ساختمان‌های هگمتانه از چوب‌های مستحکم و مرغوب استفاده شده و طبق گفته مورخان یونانی از طلا و نقره نیز در ساخت بناهای آن استفاده شده است. استفاده از تزیینات زیبا و کنده‌کاری‌های منقش در درها، ستون‌ها و رواق‌های قصر معماری منحصربه‌فردی به آن بخشیده است.
ساختمان‌های مسکونی
در مجاورت قصر هگمتانه واحدهایی با ابعاد 17/5 در 17/5 ساخته شده‌اند که دارای معماری خشتی گسترده هستند. هر واحد از یک پیشخوان تشکیل شده که در مقابل آن ورودی تالار، اتاق‌های جانبی و دو انبار کوچک قرار دارند. در بین هر دو واحد معبری با عرض 5/3 وجود دارد. به طور کلی در هر 35 متر یک معبر وجود دارد. ساختمان‌های مسکونی به‌صورت پیوسته و یکسان در سطح شهر اجرا شده و توسط حصارهایی محکم حفاظت شده‌اند.
شبکه آبرسانی
تپه هگمتانه یک شبکه آبرسانی بسیار عظیم و پیشرفته دارد که تحسین کاوشگران را به دنبال داشته است. همچنین در طراحی این شبکه در فاصله بین کانال‌های آب 5/3 متر عرض جهت راه‌های عبوری قرار گرفته است. این معابر از آجرهای مربعی پوشیده شده‌اند و مسیر آنها از شمال شرق به جنوب غرب امتداد می یابد.
موزه تپه هگمتانه
از بخش‌های مهم شهر باستانی هگمتانه موزه آن را می‌توان نام برد که دارای مساحت 600 مترمربع است. پس از آن که آثار تاریخی در تپه هگمتانه کشف شد برای نگهداری از آنها به احداث موزه هگمتانه پرداخته شد. سالن اصلی، یک سرسرا و دو راهرو از مهم‌ترین بخش های موزه هستند. در راهروهای موزه 200 شیء گران‌بها نگهداری می‌شود. بخش‌های مختلف موزه هگمتانه عبارت‌اند از:
بخش تاریخی
آثار تاریخی موزه در راهروی غربی، تالار هگمتانه و بخشی از سرسرا نگهداری می‌شوند. این آثار شامل انواع خشت و چهارگوش، کاسه و کوزه، ستون و ته‌ستون، ساقه و سرستون‌های سنگی، شالی، لیوان، آبخوری، مجسمه گلی، ظروف شیشه‌ای، سنگ‌های تزیینی، انواع خمره، و تابوت سفالی می‌شوند. این آثار از شهر هگمتانه، دبیرستان ابن‌سینا، روستای شیرین و دروازه شیر سنگی کشف شده‌اند. بسیاری از این آثار تاریخی متعلق به دوران هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان، قبل از میلاد مسیح و نیمه اول بعد از میلاد مسیح هستند.
بخش اسلامی
آثار اسلامی در راهروی شرقی، سرسرا و قسمتی از محوطه قرار دارند. از انواع این آثار می‌توان ظروف سفالی، قوچ سنگی، حوض آب‌نما، اروسی، سنگ قبرهای اسلامی با خطوط کوفی و نستعلیق، تابوت‌های سفالی، خمره‌های سفالی و سنگ‌های اشکانی را نام برد. تمامی آثار متعلق به دوره‌های مختلف اسلام از قرن اول هجری تا قرن معاصر هستند.
کارگاه عکاسی
در این کارگاه لوازم مربوط به عکاسی قرار دارند که توسط آنها از آثار کشف شده عکس‌برداری می‌کنند.
کارگاه مرمت
در این کارگاه لوازم مربوطه به مرمت و بازسازی آثار قرار دارند. هنگامی که یک اثر کشف می‌شود توسط این لوازم مورد مرمت قرار می‌گیرند.
کتابخانه
در بخش اداری موزه یک کتابخانه احداث شده است که دارای دسته‌بندی باستان‌شناسی، معماری و تاریخی هستند.
دفتر موزه
در راهروی سمت چپ سالن مرکزی واقع شده است که بازدیدکنندگان می‌توانند پاسخ سؤالات خود را در این بخش دریافت کنند.
جاذبه‌های تپه هگمتانه
تپه هگمتانه دارای جاذبه‌های بسیار زیبا و متنوع است که می‌توانید در زمان بازدید از آثار مجموعه از این بخش‌ها نیز دیدن کنید. این جاذبه‌ها عبارت‌اند از:
کلیسای گریگوری استپانوس
در تپه هگمتانه چند کلیسا وجود دارد که ارامنه هنگام جنگ جهانی اول و در پی مهاجرت به همدان به ساخت آنها دست زدند. این کلیسا در شرق هگمتانه قرار دارد که محل عبادت و اجتماع ارامنه به شمار می‌رفت. این کلیسا به یادبود اولین شهید مسیحیان یعنی استپان نام‌گذاری شده است. کلیسای گریگوری استپان از آثار ملی ایران محسوب می‌شود و دارای دو بخش سالن اصلی و کتابخانه است. در ساخت کلیسا از آجر خشتی استفاده شده و استحکام بسیار زیادی دارد. از بخش‌های مختلف کلیسا می‌توان ناقوس، چهار ستون سنگی، فضای ورودی چندوجهی، تالار اصلی، اتاق اعتراف، سکو و محراب را نام برد.
کلیسای ارامنه انجیلی
کلیسای انجیلی در سال 1885 میلادی در شهر باستانی هگمتانه ساخته شد. به دلیل مهاجرت ارامنه از ایران این کلیسا اکنون به موزه تبدیل شده است و در سال 1377 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. کلیسا دارای دو طبقه است، از قسمت‌های مختلف آن می‌توان ستون‌های چوبی، اتاق‌های جانبی، سالن اصلی، محراب و پلکان با 12 پله را نام برد.
خانه کشیش گریگوری
در ضلع شرقی کلیسای ارامنه یکی از آثار تاریخی شهر همدان یعنی خانه کشیش گریگوری قرار گرفته است. این کلیسا دارای 100 متر مساحت با دو طبقه بوده که از آجر خشتی ساخته شده و امروزه تنها قسمت جنوب شرقی آن سالم باقی مانده است.
گورستان
در بخش شرقی کلیسای پروتستان یک گورستان قدیمی واقع شده که تعدادی سنگ قبر با خطوط برجسته دربرگرفته است. تعدادی سنگ قبر از جنس مرمر و به خط آشوری در این گورستان قابل مشاهده است.
مدرسه نور
این مدرسه متعلق به ارامنه‌ای است که به همدان مهاجرت کرده بودند. این مدرسه یک‌بار در سال 1941 میلادی دچار آتش‌سوزی شد که مورد بازسازی قرار گرفت. به طوری که دارای یک طبقه با 7 کلاس است. مدرسه به شکل مستطیل ساخته شده و 6 ستون سنگی دارد.
مسیر دسترسی به تپه هگمتانه
تپه هگمتانه در شهر همدان، میدان اکباتان، پایگاه ملی میراث فرهنگی و گردشگری هگمتانه قرار دارد. محوطه تپه هگمتانه در خیابان اکباتان قرار دارد که به‌صورت پشته‌ای بیضی‌شکل دیده می‌شود. ضلع جنوبی و شرقی شهر باستانی هگمتانه در بلوار هگمتانه قرار دارد. ضلع غربی تپه نیز به بازار شهر و در نهایت بخش شمالی تپه به بلوار الوند ختم می‌شود. اگر از سمت تهران به همدان حرکت می‌کنید پس از ورود به شهر همدان به میدان امام خمینی بروید. پس از آن به خیابان اکباتان بروید که در انتها به تپه هگمتانه خواهید رسید. تپه هگمتانه بر روی نقشه قرار گرفته است و می‌توانید از برنامه‌های مسیریابی برای رفتن به آن استفاده کنید.
بازدید از تپه هگمتانه
اواخر فصل بهار و فصل تابستان بهترین زمان برای سفر به استان همدان و بازدید از تپه هگمتانه است. آب و هوا در این زمان بسیار مناسب بوده و خبری از سرما و بارندگی برف و باران نیست. ساعات بازدید از تپه هگمتانه عبارت‌اند از:
- 6 ماه اول سال: از 9 صبح تا 19 عصر
- 6 ماه دوم سال: از 9 صبح تا 17 عصر
جمع بندی
برای بازدید از بخش‌های مختلف تپه هگمتانه نیاز به تهیه بلیت دارید. در این مکان راهنمای گردشگری وجود ندارد و می‌توانید از طریق نوشته‌های موجود به اطلاعات مختصر و مفید درباره هر کدام از بخش‌ها و آثار دست پیدا کنید و با تاریخ کهن کشور خود آشنا شوید. 2 الی 4 ساعت زمان برای بازدید از مجموعه بزرگ تپه هگمتانه نیاز است.
مقالات بیشتری بخوانید
