خانه سلطان بیگم شجاعی ، نمایی از تاریخ ایران در قلب تهران
اگر به بناهای تاریخی ایران علاقه داشته باشید، احتمالا تا کنون نام خانه موزه بازار تهران را شنیده‌اید. خانه موزه بازار با نام‌های دیگری مثل خانه فرهنگ بازار یا خانه سلطان بیگم شجاعی نیز شناخته می‌شود. وجود چنین عمارتی در میان کلان شهری مثل تهران هر بازدیدکننده‌ای را شگفت زده خواهد کرد. این عمارت قدیمی مانند تمام بناهای تاریخی دیگر ایران حامل قصه‌ها، رازها و نگفتی‌های زیادی است.
خانه موزه بازار تهران به عنوان یک اثر تاریخی می‌تواند بخش زیادی از فرهنگ، اعتقادات، دیدگاه معماری، سلیقه و تفکر دوران قاجار را به تصویر بکشد. بله! کاملا درست متوجه شدید. خانه فرهنگ بازار نیز مانند بسیاری از خانه‌ها و موزه‌های قدیمی ایران به دوران قاجاریه تعلق دارد. در ادامه این مقاله مجله گردشگری دوباره سفر خانه سلطان بیگم شجاعی را به طور کامل و دقیق مورد بررسی قرار می‌دهیم.
تاریخچه خانه سلطان بیگم شجاعی
خانه موزه بازار تهران نزدیک به 150 تا 200 سال سن دارد و واقع در ناحیه عودلاجان است. خانم سلطان بیگم شجاعی یکی از نزدیکان ناصرالدین شاه بود. دستور ساخت این عمارت باشکوه را او صادر کرد. سپس در سال 1312 آن را به فرزند خود واگذار کرد. آقای تقی شجاعی فرزند خانم سلطان بیگم، بیش از یک دهه مالک این خانه بود. اما در نهایت در سال 1326 آن را به آقای نیرنما فروخت.
طی سال‌های زیادی که این بنای تاریخی در اختیار خانواده نیرنما بود، تغییرات زیادی در شکل و ظاهر خانه ایجاد شد. اما قسمت‌های اصلی آن دست نخورده باقی ماند. خانواده نیرنما به آثار باستانی و بناهای تاریخی علاقه زیادی داشتند. به همین دلیل در راستای حفظ و مراقبت از بخش‌های مختلف این عمارت تمام تلاش خود را کردند. در خاطرات آقای نیرنما آمده است که پدر خانواده درب‌های تالار اصلی خانه را از دو طرف قفل می‌کردند. بدین صورت از ورود افراد متفرقه، آشنایان و دوستان بسیار دور به این تالار جلوگیری می‌کردند. بنابراین این تالار تنها برای اعضای خانواده و فقط در مناسبت‌های خاص مورد استفاده قرار می‌گرفت.
خانه سلطان بیگم شجاعی به مدت 50 سال تحت مالکیت خانواده نیرنما بود. اما در نهایت در سال 1376 توسط شهرداری تهران خریداری شد. خانه موزه بازار تهران از سال 1388 در اختیار سازمان فرهنگی هنری تهران قرار گرفت. پس از بازسازی‌های لازم کاربری آن به موزه تغییر پیدا کرد. اکنون این خانه قدیمی به عنوان یک کتابخانه بزرگ و موزه‌ای زیبا در حال فعالیت است. طبق گفته فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و موسسات کتابداری، این کتابخانه جرو یکی از 1001 کتابخانه برتر جهان قرار دارد.
منزل استیجاری خانواده استاد شهرام ناظری
یکی از نکات جالب درباره خانه سلطان بیگم شجاعی این است که خانواده استاد شهرام ناظری در بازه زمانی سال‌های 1346 تا 1348 به مدت دو سال مستاجر این خانه قدیمی و باشکوه بودند. یعنی درست زمانی که استاد ناظری در سنین 18 تا 20 سالگی بودند. همچنین خوب است بدانید که استاد شهرام ناظری یکی از بهترین سازهای خود را از آقای نیرنما صاحب خانه خود هدیه گرفته‌اند.
معماری خانه سلطان بیگم شجاعی
خانه سلطان بیگم مساحتی حدود 700 متر مربع دارد و معماری آن به سبک قاجاری است. برای مثال اگر به جزییات این خانه دقت کنید متوجه خواهید شد که همه چیز در آن قرینه است. یکی از جذابیت‌های همه خانه‌های قدیمی ایرانی، معماری آن‌ها است. این بنای تاریخی پلانی U شکل دارد. ورودی آن درست در ضلع شرقی خانه قرار دارد. در سه ضلع دیگر نیز ساختمان‌هایی با نمای بی‌نظیر و خیره کننده قرار دارد. وسط این ساختمان‌ها، درست در مرکز خانه نیز محل قرارگیری حیاط خانه است. برای ورود به این عمارت، بعد از گشودن درب اصلی باید 13 پله را به سمت پایین طی کنید.
سطح حیاط خانه کمی پایین‌تر از سطح کوچه قرار دارد و ممکن از شبیه به یک گودال به نظر برسد. اما در نهایت با ورود به حیاط اصلی با حوضی مستطیل شکل در وسط حیاط مواجه خواهید شد. اطراف حوض پر از گلدان‌های شمعدانی است و جلوه آن را چندین برابر کرده است. همچنین در هر سه سمت حیاط نیز ساختمان‌هایی با پنجره‌های جوبی و نمای آجری قرار دارد.
در اطراف خانه سلطان بیگم شجاعی خانه‌ها قدیمی کوچک و بزرگ زیادی وجود دارد که متعلق به دوران قاجاریه هستند. اما اگر به خاطر داشته باشید در قسمت‌های قبل به حساسیت مالک این عمارت روی محافظت از معماری تاریخی آن اشاره کردیم. نتیجه این حساسیت این بود خانه سلطان بیگم نسبت به خانه‌های دیگر کم‌تر دستخوش تغییر و تخریب شد. به همین دلیل زمانی که شهرداری این خانه را خرید، آن را به عنوان خانه فرهنگ بازار تهران انتخاب کرد. در ادامه بخش‌های مختلف این عمارت دوست داشتنی را معرفی خواهیم کرد.
تالار آيينه ، نمایانگر هنر و ذوق معماران ایرانی
یکی از اصلی‌ترین، باشکوه‌ترین و قدیمی‌ترين بخش‌های خانه سلطان بیگم شجاعی، تالار آیینه است. تار آیینه همان تالاری است که خانواده نیرنما به خوبی از آن محافظت کرده‌اند. همانطور که می‌دانید این عمارت قدیمی در طول تاریخ به دست افراد مختلفی افتاد و در موارد متفاوتی مورد استفاده قرار گرفت. از همین رو ممکن است محیط داخل آن تغییرات ریز و درشت زیادی را تجربه کرده باشد. اما تنها نقطه‌ای از خانه که می‌توان نسبت به قدمت آن و سبک و سیاق خاصش مطمئن بود، همین تالار آیینه است. تزئینات باارزش و طراحی‌های تاریخی زیادی در این تالار وجود دارد که چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند.
در سرتاسر این سالن، آیینه‌كاری‌های زیبا و هنرمندانه‌ای به اشکال مقرنس و قطاربندی قابل روست است. روی دیوارهای این سالن حجم زیادی از نقاشی‌های غربی و گیاهی وجود دارد. نقاشی‌های غربی نقاشی‌هایی هستند که در دوره قاجاریه رواج پیدا کردند. طراحی آن‌ها عموما الهام گرفته از نقاشی‌های اروپایی بود. همچنین جالب است بدانید که این نقاشی‌ها روی آینه و گچ در این سالن حکاکی شده‌اند.
کافی است کمی سرتان را بالا بگیرید تا غرق شکوه و عظمت سقف این سالن شوید. سقف تالار آیینه خانه سلطان بیگم شجاعی را قاب‌بندی‌های چوبی تشکیل داده است. این قاب‌بندی‌ها به ماهرانه‌ترین شکل ممکن نقاشی شده‌اند. در نهایت با نگاه کردن به درب‌های چوبی تالار می‌توانید اوج ذوق و سلیقه هنر معماری آن دوره از تاریخ را متوجه شوید. درب‌هایی که با نقاشی‌های گیاهی و طرح‌ها و نقش‌های مختلف دیگر تزئین شده‌اند.
حوضخانه و بادگیرها
بادگیرها بخش دیگری از این عمارت را تشکیل می‌دهند که درست بالای تالار آیینه قرار دارند. تالار آینه در قسمت مرکزی ساختمان غربی قرار دارد و اتاق‌های بادگیر نیز دو طرف آن هستند. این اتاق‌ها در معماری‌های قدیم نقش سیستم سرمایشی را داشتند. در واقع راه خوبی برای گردش هوا در فضای اتاق‌ها بودند.
حوضخانه نیز شامل بخش پایینی تالار آیینه است. این قسمت از خانه هوای خنک و دلپذیری دارد و دلیل آن‌ها وجود بادگیرها در بالای آن است. همانطور که تالار آیینه قلب خانه سلطان بیگم شجاعی شناخته می‌شود، حوضخانه نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. زیرا این بخش نیز درست مانند تالار آیینه تغییرات زیادی نداشته است. بنابراین نمونه‌های بارزی از معماری قاجاری را در این قسمت خواهید دید.
نمایشگاه عکس و کتابخانه خانه فرهنگ بازار تهران
اکنون بخشی از موزه بازار تهران به نمایشگاه عکس اختصاص پیدا کرده است. این نمایشگاه درست روبه‌روی ورودی عمارت قرار دارد. زمانی که از تالار آیینه بازدید به عمل آوردید، می‌توانید سری به نمایشگاه عکس این محیط فرهنگی و تاریخی بزنید. عکس‌های قدیمی زیادی از محله پامنار و سایر نقاط تهران در این نمایشگاه وجود دارد. کتابخانه خانه فرهنگ بازار نیز به عنوان یکی از بهترین کتابخانه‌های جهان فضا جذابی برای بازدید خواهد بود. چیزی حدود 6000 جلد کتاب با موضوعات مربوط به بازار و تاریخ در این کتابخانه وجود دارد. پیاده روی در این فضا به شما احساس سرخوشی و لذت می‌دهد. می‌توانید برای چند ساعت در زیبایی‌های پیش روی خود غرق شوید و گذر زمان را احساس نکنید.
شرایط بازدید از خانه سلطان بیگم شجاعی
خانه سلطان بیگم شجاعی در میدان امام خمینی تهران قرار دارد. بافت این منطقه قدیمی است. اما تنها خانه‌ای کخ از گذر زمان و تغییرات همراه با آن جان سالم به‌در برده است، همین عمارت سلطان بیگم شجاعی است. شما هر زمان که مایل باشید بین روزهای شنبه تا چهارشنبه می‌توانید به طور رایگان از فضای زیبای آن دیدن کنید. البته امکان بازدید از این جاذبه گردشگری در روزهای پنج‌شنبه هم بین ساعات 9 تا 13 امکان پذیر است. همچنین خوب است بدانید که دسترسی این خانه قدیمی نیز بسیار آسان است. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به آن، متروی امام خمینی است. سپس با کمی پیاده‌روی می‌توانید خودتان را به خانه فرهنگ بازار در تهران برسانید.
دسترسی به خانه موزه بازار تهران
آدرس: تهران- میدان امام خمینی- ابتدای خیابان امیرکبیر- خیابان ناظم الاطباء جنوبی- کوچه دشتی- کوچه کمالی- خانه موزه بازار
تلفن: 02133910444
گشت و گذار در خانه موزه بازار تهران
بسیاری از افرادی که به قصد گشت و گذار به شهر تهران سفر می‌کنند، فکر می‌کنند این کلان شهر فقط دارای جاذبه‌هایی از جنس تکنولوژی است. در صورتی که در کنار ساختمان‌ها و برج‌های مدرن، هنوز خانه‌های قدیمی زیادی وجود دارند که توانستند قدمت و زیبایی خود را حفظ کنند. خانه سلطان بیگم شجاعی یکی از همین خانه‌ها است. گردشگران و توریست‌های خارجی نسبت به بازدید از این مکان علاقه زیادی از خود نشان می‌دهند. در واقع می‌توان گفت که خانه فرهنگ بازار یکی از دوست‌داشتنی‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر تهران است. پس خودتان را از دیدن این حجم از زیبایی و ظرافت محروم نکنید.
مقالات بیشتری بخوانید
