مسجد جامع اصفهان

رها28 آبان 1402

0 30 زمان تقریبی مطالعه 6 دقیقه

اصفهان از شهرهای زیبای گردشگری ایران با آثار تاریخی فراوان است. از قدیمی‌ترین آثار آن می‌توان مسجد جامع اصفهان را نام برد که دارای شهرت جهانی است. این بنای ارزشمند همه‌روزه پذیرای گردشگران زیادی از داخل و خارج ایران است. در ادامه با مجله گردشگری دوباره سفر همراه باشید تا درباره مسجد جامع اصفهان اطلاعات بیشتری کسب کنید.

معرفی مسجد جامع اصفهان

بناهای تاریخی اصفهان در دنیا زبانزد است و مسجد جامع از قدیمی‌ترین آثار آن است. مسجد جامع با نام‌های مسجد عتیق و مسجد جمعه اصفهان نیز شناخته می‌شود. بنای فعلی مسجد جامع به دوران سلجوقیان مربوط است و تعمیرات آن به دوران صفویه منسوب می‌شوند.کاوشگران قبل از اسلام کاوش‌هایی در این بنا انجام دادند که برخی از آنها متعلق به دوره قرن سوم هجری و آل بویه هستند. به این ترتیب می‌توان گفت این بنای باشکوه و ارزشمند حدود ۲۰۰۰ سال قدمت دارد.

برخی از بخش‌های مسجد توسط سازمان میراث جهانی یونسکو در فهرست جهانی ثبت شده‌اند. مسجد جامع اصفهان نشان‌دهنده تکامل معماری ایران در دوره اسلامی است و مانند یک موزه بزرگ محسوب می‌شود. قبل از دوره اسلام با هدف آتشکده ساخته شد و با ظهور اسلام در ادامه به مسجد تغییر کاربری داد. یک پاستون با ویژگی‌های عصر ساسانیان در شمال مسجد کشف شد که قدمت آن را تأیید می‌کند. البته درباره تاریخ دقیق این مسجد اختلاف نظرهایی وجود دارد که به احتمال خیلی زیاد در دوران عباسیان بنا شده است.

معماری مسجد جامع اصفهان

معماری شگفت‌انگیز مسجد جامع در دوران‌های مختلف از تاریخ هر کسی را مبهوت می‌کند. این مسجد توسط ماهرترین معماران دوران خود ساخته شده و با نقشه چهار ایوانی یکی از ابداعات معماری قرون اسلامی به شمار می‌رود. از زمان ساخت تا امروز بنا دچار آتش‌سوزی و آسیب‌های متعدد شده که در ادوار مختلف مورد بازسازی قرار گرفته است. در واقع می‌توان معماری برخی از دوره‌ها را در بنای آن مشاهده کرد.

همچنین بنا دارای چندین ورودی و گذرگاه است که به نقاط مختلف شهر اصفهان وصل شده و نشان از ارتباط گسترده آن است. کاشی‌کاری، مقرنس‌کاری، گچ‌بری از تزیینات زیبا در بخش‌های مختلف مسجد هستند که با ظرافت هرچه تمام کار شده‌اند. به طوری که در ابتدا به سبک مساجد عربی ساخته شد و در قرن پنجم به سبک چهار ایوان تبدیل شد که به مساجد ایرانی معروف هستند.

همچنین گنبدهای مسجد از چهار ضلع به ۸، ۱۶ و ۳۲ ضلع تبدیل شد؛ ولی در حال حاضر به شکل دایره است. در مسجد جامع چندین لوح و کتیبه قرار دارند که نام پادشاهان و وزرای مختلف بر روی آنها حک شده‌اند. خشت خام و آجر به‌عنوان مواد اصلی به کار رفته در مسجد به شمار می روند. از جمله بخش‌های آن می‌توان به چهار ایوان، کتابخانه، شبستان، ستون‌های آجری، سنگاب و… اشاره کرد.

بخش‌های مختلف مسجد جامع اصفهان

بنای فعلی مسجد جامع که در اصفهان مشاهده می‌کنید از بخش‌های زیر تشکیل شده است:

گنبد نظام‌الملک

این مسجد دارای دو گنبد بوده که یکی از گنبدها با نام گنبد نظام‌الملک در ایوان جنوبی مسجد واقع شده است. همین طور در سال‌های ۴۶۵ تا ۴۸۵ هجری قمری به دستور ملک‌شاه سلجوقی و خواجه نظام‌الملک به ساخت این گنبد پرداخته شد. در اطراف آن چهل‌ستون‌های بسیار زیبایی وجود دارند. در سقف این گنبد تزیینات زیبای مقرنس درشت و طرح‌های تزیینی از آجر و گچ به چشم می‌خورند.

گنبد تاج الملک

گنبد شمالی حیاط مسجد یا گنبد تاج الملک با گنبد جنوبی قرینه است. این گنبد نیز در دوران سلجوقی و در سال ۴۸۱ ساخته شد و به گنبد خاکی مسجد جامع اصفهان نیز شناخته می‌شود. داخل گنبد آثار گره چینی و نقوش هندسی با ظرافت دقیق به چشم می‌خورند.

شبستان زمستانی

به دستور عماد بن المظفر ورزنه‌ای در دوران تیموریان ساخته شد. بنا به‌صورت ستون‌های مدور کوتاه و قطور بوده و دارای اتاق‌های خیمه‌ای شکل است.

شبستان یا مسجد الجایتو

یکی از دیدنی‌ترین بخش‌های مسجد جامع اصفهان محسوب می‌شود که در شمال ایوان استاد قرار دارد. این شبستان به عنوان مسجد یا محراب الجایتو نیز شناخته می‌شود. دارای تزیینات گچ‌بری بسیار زیبا است به صورتی که آن را از دیگر محراب‌های مساجد ایرانی متفاوت می‌کند.

ایوان درویش

در قرن ششم و در دوره شاه سلیمان صفوی به ساخت ایوان درویش پرداخته شد که به‌عنوان ایوان شمالی مسجد شناخته می‌شود. در این بخش چهل‌ستون‌های بسیار خاص و زیبایی دیده می‌شوند که با طاق‌های گوناگون و نقوش آجری پوشیده شده‌اند. به این ایوان صفه درویش نیز گفته می‌شود و نمای خارجی آن توسط اداره باستان‌شناسی اصفهان کاشی‌کاری شده است.

ایوان صاحب

از دیگر بخش‌های مسجد جامع متعلق به دوران سلجوقی ایوان صاحب است که به صفه صاحب نیز معروف است. همچنین کتیبه‌هایی با اشاره به پادشاهان صفویان در این بخش دیده می‌شوند.

ایوان استاد

ایوان یا صفه استاد در ضلع غربی مسجد جامع قرار دارد و یادگار دیگری از دوران سلجوقیان است. در این ایوان کاشی‌کاری‌های بسیار زیبا از دوره صفویان دیده می‌شوند که کتیبه‌هایی با خطوط نستعلیق و ثلث به‌صورت هنرمندانه و ظریف بر روی آنها نقش بسته‌اند. کتیبه‌ها در سال ۱۱۱۲ هجری قمری و دوره سلطنت شاه سلطان حسین در ایوان نهاده شده اند.

ایوان شاگرد

صفه شاگرد در دوره سلجوقی و در مقابل ایوان استاد بنا شده است. تزیینات ایوان متعلق به دوران صفویه و حکومت ایلخانان بوده و از مقرنس‌های آجری پوشیده شده‌اند. مهم‌ترین ویژگی این ایوان سنگ مرمر یکپارچه نفیس است و کتیبه‌هایی در بالا و اطراف آن دیده می‌شوند.

ایوان عمر

آخرین ایوان مسجد جامع به صفه عمر مربوط می‌شود که کتیبه‌ای با خط عزیز التقی الحافظ با اشاره به سلطنت سلطان محمود آل مظفر در آن بنا شده است. عبارات مذهبی با خطوط تزیین و تاریخی منحصربه‌فرد در سقف این ایوان دیده می‌شوند. همچنین بنا دارای ستون‌های گوناگون با تزیینات ساده و زیبای آجری است.

کتابخانه خواجه نظام الملک

از بخش‌های مهم مسجد جامع کتابخانه بسیار بزرگ خواجه نظام‌الملک است. در این کتابخانه شاهد آثار فرهنگی و هنری از ادوار مختلف اسلامی خواهید بود که بسیار مورد اهمیت هستند. ناگفته نماند کتابخانه یک‌بار بر اثر بمباران ویران شد و به همان سبک آن را بازسازی کردند. در این مسجد مقالات و کتب متعددی وجود دارند که توسط باستان‌شناسان، مهندسین و معماران معروف ایران و جهان تألیف شده‌اند.

سنگاب‌های مسجد جامع اصفهان

سنگاب ایوان درویش: در ایوان درویش سنگابی از جنس سنگ پارسی دیده می‌شود که در ابتدا کنار مقبره علامه مجلسی قرار داشت. دارای ۱۱۵ سانتی‌متر قطر دهانه است که نیمی از آن شکسته و وجود ندارد. روی بدنه سنگاب کتیبه‌ای با خط ثلث به زبان‌های فارسی و عربی قرار دارد.

سنگاب ایوان صاحب: در ایوان صاحب نیز یک سنگاب ساده وجود دارد که پنج جامگاه بر روی لبه آن طراحی شده است. در وسط یک حوضچه از جنس سنگ چهارگوش قرار گرفته دارد. در بالای آن یک کتیبه صلوات بر چهارده‌معصوم علیه‌السلام با خط ثلث دیده می‌شود که دارای نقش‌های کنگره‌دار است. یک سنگاب دیگر در کنار حوض وسط حیاط مسجد و یک سنگاب دیگر در مقابل ایوان استاد وجود دارند. به طور کلی مسجد جامع دارای چهار سنگاب است.

مسیر دسترسی به مسجد جامع اصفهان

مسجد جامع در بافت قدیمی شهر اصفهان و منتهاالیه بازار بزرگ قرار دارد. در واقع با رفتن به مسجد جامع و مشاهده محلات اطراف آن روزگاران قدیم برایتان تداعی می‌شود. به طور دقیق اگر بخواهیم بگوییم مسجد در خیابان علامه مجلسی واقع شده است. دسترسی به مسجد جامع بسیار راحت بوده و با انواع وسایل حمل‌ونقل عمومی مانند مترو، تاکسی، اتوبوس و خودرو شخصی خود می‌توانید به سمت آن حرکت کنید. همچنین از طریق یکی از خیابان‌های عبدالرزاق، هاتف، ابن‌سینا، ولیعصر یا کمال می‌توانید به خیابان مجلسی و در نهایت مسجد بروید. می‌توانید خودروی خود را در یکی از پارکینگ‌های نزدیک مسجد از جمله پارکینگ سبز میدان پارک کنید.

بازدید از مسجد جامع اصفهان

گردشگران و مسافران عزیز همه‌روزه از ساعت ۹ صبح الی ۱۲ ظهر و ۱۴ ظهر الی ۱۶:۳۰ می‌توانند از این بنای تاریخی ارزشمند بازدید کنند. برای بازدید از مسجد باید بلیت تهیه کنید، البته تعرفه آن برای شهروندان ایرانی و خارجی متفاوت است. امکان بازدید از مسجد در تمام ایام سال وجود دارد و با توجه به آب و هوای مناسب اصفهان می‌توانید هر زمان که تمایل داشته باشید به این شهر سفر کنید. جاهای دیدنی دیگری در اطراف مسجد از جمله بازار اصفهان، میدان کهنه، عصارخانه جماله و مسجد هارونیه قرار دادند که بازدید از آنها خالی از لطف نیست.

امکانات مسجد جامع اصفهان

مسجد جامع به نقاط مختلف شهر اصفهان دسترسی دارد و مسافران می‌توانند به هر امکاناتی که نیاز دارند در کمترین زمان به آن جا دسترسی پیدا کنند. اقامتگاه‌های گوناگون با کیفیت‌های بسیار بالا از جمله هتل عباسی اصفهان، هتل هشت‌بهشت، هتل صفوی و هتل ستاره اصفهان در نزدیکی مسجد قرار دارند. همچنین رستوران‌هایی نظیر رستوران نقش‌جهان، رستوران قصر منشی، رستوران بریانی حاج محمود شفاعت و رستوران شهرزاد کمتر از 2 کیلومتر با مسجد فاصله دارند. امکاناتی مانند فروشگاه مواد غذایی، فروشگاه پوشاک، شهربازی، پارکینگ، کافه، مراکز تفریحی گوناگون، ایستگاه وسایل حمل‌ونقل، سینما و… به مسجد نزدیک هستند و همه چیز برای مسافران عزیز مهیا است.

جمع‌بندی

شهر زیبا و توریستی اصفهان آثار تاریخی بسیار متنوعی دارد که در این مقاله به معرفی یکی از قدیمی‌ترین آنها یعنی مسجد جامع اصفهان پرداخته شد. اگر شما از آن دسته افرادی هستید که به آثار تاریخی علاقه دارید حتماً در سفر به اصفهان بازدید از مسجد جامع را در لیست بازدیدهای خود قرار دهید.