مسجد جامع همدان ؛ یادگاری تاریخی در این شهر
همدان دارای گنجینه‌ای از آثار تاریخی و فرهنگی است که هر ساله مسافران و گردشگران زیادی را به سمت خود جذب می‌کند. مسجد جامع پایگاه مذهبی و اجتماعی در هر یک از استان‌های ایران محسوب می‌شود. به طوری که از قدیم تا امروز مردم جهت عبادات و مراسم‌های مذهبی خود در این مساجد گرد هم می‌آیند. از کهن‌ترین و قدیمی‌ترین مسجد جامع های ایران می‌توان مسجد جامع همدان را نام برد که دارای معماری فوق‌العاده شگفت‌انگیز است. این مکان تاریخی یکی از زیباترین مساجد جهان محسوب می‌شود. در ادامه برای آشنایی بیشتر با مجله گردشگری دوباره سفر همراه باشید.
تاریخچه مسجد جامع همدان
ساخت مسجد همدان به قرون اولیه اسلام باز می‌گردد که طی این سال‌ها مورد بازسازی قرار گرفته است. مسجد جامع همدان در گذشته به مسجد جامع اعظم و مسجد جامع عتیق نیز شهرت داشت. همچنین در این مسجد نوشته‌های اسلامی وجود دارد که نشان‌دهنده قدمت بسیار طولانی آن هستند. طبق گفته‌های شیخ حسن عندلیب زاده در سال ۴۵ هجری قمری یکی از یاران نعیم ابن مقرن به نام ابودجانه به ساخت این مسجد پرداخت.
مسجد جامع در جنب بازار سنتی همدان قرار گرفته که اطراف آن را ساختمان‌های بازار محصور کرده اند. از نکات حائز اهمیت موقعیت جغرافیایی مسجد جامع می‌توان به نزدیکی آن به آرامگاه استر و مردخای اشاره کرد که متعلق به یهودیان است. از زمان اسلام تاکنون مسجد چندین بار دچار تغییر و تحول شده و در نهایت بنای فعلی آن در سال ۱۲۵۳ هجری قمری ساخته شد. در واقع معماری کتیبه‌های موجود در بنای فعلی مسجد به دوران قاجاریه نسبت داده می‌شوند. هیچ یک از آثار معماری قبل از دوران قاجار در مسجد مشهود نیست.
معماری مسجد جامع همدان
نقشه مسجد به‌صورت مربع مستطیل است که از چهار ایوان ناقص تشکیل می‌شود. یک صحن گسترده در میان سه ایوان جنوبی، شرقی و شمالی واقع شده است. در این صحن بخش‌های مختلف مانند گنبدخانه، ۶ مناره، چندین شبستان، گنبد تک‌پوش آجری و چند حجره قرار دارد. در ایوان جنوبی صحن دو طاق‌نمای کم‌عمق دیده می‌شود و در بالای آن دو مناره کوتاه و قطور وجود دارد. پشت ایوان نیز فضای گنبد دار مسجد قرار گرفته است. همچنین این مسجد گنبد چشم‌انداز بسیار زیبایی دارد که از نوع دو پوسته ساخته شده است.
صحن مسجد حدود ۲ متر از کوچه‌های اطراف و سطح بازار سنتی پایین‌تر است و در مرکز آن یک حوض آب بسیار زیبا دیده می‌شود. از بخش‌های دیگر مسجد جامع می‌توان به صحن، حجره‌ها، شبستان‌ها، ایوان‌ها، هشتی و سردر را نام برد. در ضلع شمالی مسجد ورودی اصلی قرار دارد. به طوری که از طریق هشتی مسجد می‌توان وارد قسمت‌های مختلف آن شد. مسجد دارای یک ورودی دیگر در جنوب شرقی بازار سنتی است و از طریق یک دالان می‌توانید وارد بازار شوید. برای دسترسی به گنبدخانه مسجد باید از طریق شبستان‌های ستون‌دار وارد شوید.
بخش‌های مختلف مسجد جامع همدان
یکی از مهم‌ترین بخش‌های مسجد جامع همدان شبستان‌ها هستند که در چهار ضلع شمالی، جنوبی، شرقی و غربی واقع شده‌اند. شبستان‌ها عبارت‌اند از:
شبستان شمالی
بزرگ‌ترین شبستان در ضلع شمالی قرار دارد که از شبستان‌های نوساز مسجد محسوب می‌شود. این شبستان در قرن چهاردهم میلادی ساخته شد. اکنون نیز به نام شبستان حمدالله مستوفی نیز شناخته می‌شود.
شبستان جنوبی
از ۳ شبستان مرتبط تشکیل شده است و قدیمی‌ترین قسمت‌های مسجد جامع را به خود اختصاص می‌دهد. این سه شبستان به نام‌های شبستان حاج روح‌اللهی، شبستان تاق بزرگ، شبستان مستوفی و شبستان ملاحسن اردستانی شناخته می‌شوند. در این بین شبستان تاق بزرگ شبستان گنبد دار است که مربعی شکل بوده و هسته اولیه مسجد را به خود اختصاص می‌دهد. این شبستان حدود ۱۴ مترمربع مساحت دارد و دیوارهای آن به متر ارتفاع می‌رسند. دارای گنبد دو پوسته است و رطوبت و برف و باران را به خود نفوذ نمی‌دهد.
شبستان غربی
در ضلع غربی مسجد شبستان گنبد دار بسیار وسیعی دیده می‌شود که دارای ۳۲ ستون به ارتفاع ۲.۵ متر و ۵ فرش‌انداز است. در کنار آن شبستان کوچکی وجود دارد که دارای یک محراب با تزیینات مقرنس‌کاری است. این شبستان از چشمه و طاق پوشیده شده و روی ۸ ستون سنگی و ۱۱ پایه آجری قرار دارد.
شبستان شرقی
ابعاد کوچک‌تری نسبت به دیگر شبستان‌ها دارد و مساحت آن حدود ۸×۸ مترمربع است. دارای یک گنبد بسیار زیبا با کاربندی‌های گچی است. همچنین دارای محرابی به شکل منشور بوده که زیر قوس آن از مقرنس‌کاری استفاده شده است.
مناره و گنبد مسجد
مسجد جامع همدان زیبایی و جلوه خود را مدیون گنبد و مناره‌ها است. این مسجد شش مناره و گنبد دارد.
ایوان مسجد
از دیگر بخش‌های مهم مسجد جامع می‌توان به سه ایوان آن اشاره کرد که در ضلع‌های شمالی، جنوبی و شرقی حیاط قرار دارند. ایوان اصلی که در ضلع جنوبی قرار دارد دارای ۱۴ متر عرض و ۷ متر عمق است. معماری ایوان منحصربه‌فرد بوده و زیر تاق آن با استفاده از کاشی‌های معقلی بسیار زیبا رسمی‌بندی شده‌اند. بر روی این کاشی‌ها تاریخ ۱۲۵۳ هجری قمری ثبت شده است و تاریخ ساخت ایوان را نشان می‌دهد.
ورودی‌های مسجد جامع همدان
مسجد جامع دارای یک ورودی نوساز است که در ضلع جنوب شرقی واقع شده و به خیابان اکباتان منتهی می‌شود. این ورودی در گذشته در تقاطع راسته بازارهای فرش قرار داشته و پس از احداث خیابان اکباتان از طریق چند پله می‌توان خود را به مسجد رساند. در ضلع‌های شرقی و غربی مسجد ورودی‌های قدیمی قرار دارند. ورودی ضلع غربی دارای دالان و هشتی است و در قسمت هشتی آن کتیبه کوچکی دیده می‌شود که نام استاد حسین بر روی آن حک شده است.
این شخص به‌عنوان معمار بنا شناخته می‌شود. دالان ورودی نیز یک سنگاب بزرگ دارد و بر روی آن کتیبه‌ای قابل مشاهده است. بر روی سنگاب تزیینات زیبای حجاری مشاهده می‌شود. ورودی غربی در گذشته دارای درب چوبی آبی رنگ با مقرنس‌کاری گچی بود و امروزه با دربی آهنی تعویض شده است. ورودی ضلع شرقی یک دالان طاق‌دار دارد ورودی‌ها با پوشش‌های گنبدی و تزیینات آجرکاری پوشیده شده‌اند. ورودی غربی مسجد به دلیل تغییر و تحولات در طول این سال‌ها به ضلع شرقی انتقال یافت.
جاذبه‌های نزدیک مسجد جامع همدان
بازدید از تمامی بخش‌های مسجد جامع همدان تنها به سه ساعت زمان نیاز دارد. پس از آن می‌توانید به دیدن سایر جاذبه‌ها بپردازید. نزدیک‌ترین مکان‌های دیدنی اطراف مسجد جامع همدان عبارت‌اند از:
بازار سنتی همدان
این بازار در واقع در کنار مسجد واقع شده و از گسترده‌ترین جاذبه‌های همدان به شمار می‌رود. بازار سنتی همدان شامل بازارها، بازارچه‌ها، کاروان‌سراها، مساجد، گرمابه، چایخانه، قهوه‌خانه و… است. می‌توانید حتی یک روز را به دیدن از بازار سنتی اختصاص دهید. تمامی اجناس و اقلام موردنیاز خود را می‌توانید در این بازار تهیه کنید. همچنین به فروش صنایع دستی، فرش، کیف، کفش، طلا، جواهرات، انواع کتاب، ظروف و… در آن پرداخته می‌شود. مسافران می‌توانند سوغات خود را از این بازار تهیه کنند.
مجسمه شیر سنگی
از کهن‌ترین آثار تاریخی همدان می‌توان مجسمه شیر سنگی را نام برد که در میدانی با همین نام واقع شده است. در این میدان یک مجسمه شیر قدیمی دیده می‌شود که دارای قدمت بیش از ۲۰۰۰ سال است. این میدان تا مسجد جامع حدود ۵ کیلومتر فاصله دارد.
برج قربان همدان
از دیگر آثار تاریخی این شهر می‌توان برج قربان را نام برد که معماری شگفت‌انگیزی دارد. این برج توسط شخصی به نام قربان ساخته شد که به‌عنوان سنگرگاه از آن استفاده می‌کردند. امکان بازدید برج در تمام روزها به غیر از روز جمعه وجود دارد. فاصله برج قربان تا مسجد جامع ۴ کیلومتر است.
رصدخانه ابن صلاح همدانی
به علاقه‌مندان به نجوم و اخترشناسی پیشنهاد می‌شود حتماً از این مرکز دیدن کنند. در این رصدخانه انواع تجهیزات و تلسکوپ‌های قدیمی و معاصر نگهداری می‌شوند. فاصله رصدخانه تا مسجد جامع حدود ۷ کیلومتر است.
غار علی‌صدر
از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی و توریستی استان همدان غار علی صدر را می‌توان نام برد. این غار بسیار جذاب است و به‌عنوان طولانی‌ترین غار خاورمیانه شناخته می‌شود. برای بازدید از این جاذبه باید بلیت تهیه کنید. غار علی‌صدر تا مسجد جامع همدان ۷۳ کیلومتر فاصله دارد. در واقع این غار در روستایی به نام علی‌صدر واقع شده و در خارج از شهر همدان قرار دارد.
مسیر دسترسی و بازدید از مسجد جامع همدان
مسجد جامع همدان در شهر همدان، ابتدای خیابان اکباتان و در محدوده بازار سنتی این شهر قرار دارد. راه‌های رسیدن به مسجد به طور دقیق عبارت‌اند از:
- ضلع شمالی: خیابان اکباتان
- ضلع جنوبی: راسته قنادها و چاقوسازها
- ضلع غربی: راسته صحاف خانه و حلبی‌سازها
- ضلع شرقی: راسته بزازها
خیابان اکباتان به عنوان پر رفت و آمد ترین مسیر به مسجد جامع شناخته می‌شود. مسجد جامع جنب بازار سنتی قرار دارد. با توجه به این که در مرکز شهر همدان واقع شده می‌توانید از هر نقطه شهر در کوتاه‌ترین زمان خود را به آن برسانید. بازدید از مسجد نیاز به پرداخت هزینه ندارد و بهترین زمان برای مراجعه به مسجد هنگام نماز است. در تمام ساعات روز می‌توانید از این مسجد قدیمی و منحصربه‌فرد دیدن کنید. در محدوده مسجد کاروان‌سراها و بازارچه‌های قدیمی وجود دارند که بازدید از آنها پیشنهاد می‌شود.
سخن پایانی
به طور کلی در اطراف مسجد ویلا، سوئیت و هتل‌های مختلفی وجود دارند که آماده پذیرایی از گردشگران و مسافران عزیز هستند. می‌توانید چند روز در آنجا مستقر شوید و از تمام جاذبه‌های شهر زیبای همدان دیدن کنید. در هر روز از فصول سال می‌توانید به این شهر سفر کنید و لحظات خوشی را سپری نمایید.
