موزه ملی ایران (موزه ایران باستان)
تاکنون از موزه ملی ایران در تهران بازدید کرده‌اید؟ تمامی آثار و مجموعه‌های تاریخی ایران، در موزه ملی ایران واقع در تهران جمع‌آوری شده است. موزه ایران باستان که مربوط به پارینه سنگی قدیم و موزه دوران اسلامی که مربوط به هنر دوران اسلامی هر دو در ساختمان مجزا هستند. اشیاهای موجود در این موزه‌ها اکثرا از دوران قبل از تاریخ و صدر اسلام محسوب می‌شوند. قدمت این موزه به بیش از ۸۰ سال می‌رسد و جزء بزرگ‌ترین موزه‌های ایران به شمار می‌رود. همچنین لقب موزه مادر را به خود اختصاص داده است. فرهنگ، هنر، رشد اقتصادی و فناوری ایرانیان همگی در این موزه به نمایش گذاشته شده‌اند.مجله گردشگری دوباره سفر قصد دارد در این مقاله شما را با موزه ایران باستان آشنا نماید.
تاریخچه و پیشینه موزه ملی ایران
مرتضی قلی هدایت که به مرتضی قلی صنع الدوله معروف بود در سال ۱۲۹۵ فضای اتاق‌های دارالفنون را تبدیل به موزه کرد. هدف او از ایجاد چنین موزه‌ای گردآوری عتیقات به جهت ساماندهی و کنجکاوی تجاری بود. سال ۱۳۰۶ استارت حفاری این موزه خورده شد و به مرور زمان بیش از ۲۷۰ نوع‌اشیاء تاریخی در آن جمع‌آوری شدند. سال ۱۳۰۶ خورشیدی از طرف باستان‌شناسان فرانسوی امتیازات بدون شرط در ایران باطل گردید. سال ۱۳۰۸ نقشه کشی موزه ایران به فردی فرانسوی به نام آندره گدار سپرده شد.
سپس در سال ۱۳۱۴ ساخت و ساز این موزه تا زمان بهره‌برداری توسط حاج عباس قلی معمار و استاد مراد تبریزی انجام شد. ژاک دومرگان توسط هیئت باستان‌شناسی فرانسه در شهر شوش در سال ۱۲۷۶ خورشیدی مورد توجه مردم قرار گرفتند. معمار فرانسوی تمام تلاش خود را نمود تا معماری ایرانی را به خوبی بشناسد تا توانست طرحی از تاریخ ایران ترسیم کند. همچنین تمامی اشیاء این موزه در سال ۱۳۰۴ تالار آیینه کاخ مسعودیه انتقال پیدا کرد. سلاح‌های قدیمی، اشیای چوبی، کتاب و منسوجات، اشیاء سفالی، سکه، اشیاء شیشه‌ای و هزاران اشیاء گران بها دیگر در این موزه قرار دارند.
خصوصیات موزه ملی ایران
هزاران هزار آثار و مجموعه‌های باستانی در موزه ایران باستان از حدود 12 هزار تا یک میلیون سال پیش در این موزه گردآوری شده است. می‌توانیم جدیدترین آن را مربوط به دوران ساسانی و با قدمتی نزدیک به 1700 سال تخمین بزنیم. حتی در این سالن اشیاء از زمان پیش از تاریخ که آثار منحصربه‌فردی نیز هستند پیدا نمود. سنگ کوهی یا کوارتز از کهن‌ترین آثار قسمت ایران باستان، پارینه سنگی است که از شرق مشهد و اطراف رودخانه کشف رود استخراج کرده‌اند. قدمت این سنگ به بیش از یک میلیون سال خواهد رسید.
برخی از اشیاء این موزه نیز مربوط به استان گیلان و مهاباد است که در قسمت دربند و گنج پر هستند و تقریباً 200 تا 700 هزار سال سن دارند. اگر نگاهی به اطراف خود بیندازید آثاری را نیز از دوران پارینه سنگی پسین و میانی خواهید دید. همچنین برخی از ابزارها نیز همانند: ابزارهای ساخته شده از سنگ آتش زنه و دیگر فسیل‌های حیوانات مربوط به فلات مرکزی و منطقه زاگرس هستند. علاوه بر این‌ها آثاری نیز از غارهای بیستون و خرم آباد در این موزه به نمایش گذاشته شده است. برخی از این آثار از دوران پیدایش انسان نئاندرتال و دوران پارینه سنگی میانه هستند. دندان آسیای کوچک انسان‌های اولیه در غار وزمه از با قدمت‌ترین فسیل‌های بخش پارینه سنگی میانی موزه محسوب می‌شوند.
مقاصد و اهداف ایجاد موزه ملی ایران
حفظ و نگهداری و پژوهش در آثار گذشتگان، ایجاد و تقویت همبستگی و تفاهم در میان ملل و اقوام اهداف از ایجاد این موزه هستند. همچنین شناخت و انتقال فرهنگ آن‌ها به آیندگان، شناخت و تأثیر آن‌ها در فرهنگ و تمدن جهانی و افزایش دانش عمومی از دیگر اهداف این موزه محسوب می‌شوند. موزه ملی ایران در طی هفتاد سال نهایت در سال 1380 با ایجاد تغییر و تحولاتی که به بخش‌های مختلف آن دادند موفق به نمایش آثاری بسیار ناب شدند. علاوه بر آن‌ها تمامی اطلاعات اشیاء به‌روز و همگی ویترین‌های موجود در سالن نیز در بهترین حالت در معرض دید قرار گرفته‌اند.
قسمت های مختلف موزه ملی ایران
موزه ملی ایران قسمت‌های مختلفی را شامل می‌شود که از جمله این قسمت‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ساختمان موزه ایران باستان
موزه ملی ایران در طول چهار سال از سال 1312 در طول 4 مرحله تأسیس شد. محل احداث و بنای این موزه به دستور آندر گدار در نزدیکی خیابان قوام السلطنه یا سی تیر در جهت شمالی – جنوبی قرار گرفت. طرح معماری این موزه در سه بخش مجزا اما حجم به هم پیوسته و آجرهای قرمز رنگ و به صورت یک مکعب مستطیلی افقی هستند.
جهت ساخت موزه ملی ایران طرح و برنامه از کاخ ساسانیان الهام گرفته شده است.
طرح و چگونگی چیدمان آجرهای این ساختمان، طاق‌ها و قسمت ورودی موزه ایران باستان همگی از کاخ ساسانی تیسفون الهام گرفته شده‌اند. همچنین دیوارها و آجرهای داخلی محوطه موزه و اطراف نیز برگرفته از معماری اصیل ایرانی هستند. ورودی این مجموعه تاریخی با طاق‌هایی هلال مانند تزئین شده است. تنها کاری که باعث متفاوت شدن ایوان موزه باستان می‌شود، حذف تزئینات معارفی از ایوان این ساختمان است. همچنین پس نشستگی‌ها، سایه روشن‌ها و برآمدگی‌های روی آجرهای آن باعث زیبایی و زینت بخشیدن به نمای موزه شده‌اند.
کتابخانه، نمایشگاه‌ها، سالن جلسات و کنفرانس به صورت دو ساختمان مجزا در دو سوی ورودی این موزه قرار دارند. به علاوه یک کتیبه از جنس سنگ مرمر که سر در ورودی نسب شده است و به خط ثلث امیرالکتاب ملک الکلامی شعری از ملک الشعرای بهار نوشته‌اند. تمامی اشیاها و آثار این موزه بخشی از دوران قبل از تاریخ و بخشی دوران تاریخ ایران گردآوری کرده‌اند. لازم به یادآوری خواهد بود که این آثار از دوران پارینه سنگی شروع به جمع‌آوری شده‌اند و تا زمان ساسانیان هم ادامه پیدا کرده است.
دوران پیش از تاریخ طبقه اول
حتماً برای اینکه بتوانید به طور کامل متوجه شوید پیشنهاد می‌کنیم دیدن موزه را از همین طبقه آغاز کنید. آثار و اشیاهای این بخش کهن‌ترین دوران زندگی بشری را تا حدود هزاره چهارم را به نمایش می‌گذارد. یعنی دوران پارینه سنگی قدیم و اتفاقات پیش از میلاد تا قبل از ابداع و کشف نگارش را خواهید دید. سفال‌های مناطق، پیکرک‌های گلی انسان و حیوانی، تپه سنگ چخماق، محوطه‌های مهم باستان شناسی از جمله آثار سنگی دوران پارینه سنگی هستند.
دوران تاریخی طبقه همکف
زمانی که از بخش دوران پیش از تاریخ به خوبی دیدن کردید؛ حال بروید به سراغ دنیای تاریخ و تمدن و سیر و گردشی در دوران تاریخی بزنید. شما در این بخش شاهد آثاری از دوران هزاره چهارم و پیش از میلاد تا دوره ساسانی و ابداع نگارش خواهید بود. مجسمه داریوش اول، انیمیشن جهان از شهر سوخته روی سفال، مجسمه مفرغی مرد زاوی شمی و همچنین مرد نمکی نمونه‌هایی از مجسمه‌های این بخش هستند.
ساختمان موزه هنرهای اسلامی و باستان شناسی
اوژن آفتاندیلیان از همکاران آندره گدار در سال 1322 به عنوان آثاری از مردم شناسی، موزه دوران اسلامی را طراحی نمود. اوایل سال 1332 در ابتدا از این مکان به عنوان نمایشگاه‌های موقت و محلی براید برگزاری همایش‌ها و ساختمان‌های اداری مورد استفاده قرار می‌گرفت. بنابراین تمامی آثار هنر اسلامی موزه ایران باستان در طبقه دوم موزه در معرض دید قرار گرفته است.
نیازهای آموزشی و پژوهشی سال‌ها بعد با توجه به اهمیت این دوران اسلامی آثار و مجموعه‌های آن را گسترش دادند. اهمیت این دوره به قدری زیاد است که در صدد تأسیس یک موزه مستقل بودند. سرانجام پس از پیگیری‌های پی‌درپی تغییر و تحولات، انتقال آثار و مجهزتر کردن بنا در دوم آبان 1375 موزه دوران اسلامی گسترش یافت.
موزه دوران اسلامی به صورت چلیپایی هشت ضلعی و الهام گرفته از کاخ ساسانی بیشاپور
در سال 1394 به دلیل گسترش برخی از فضاهای موزه و اصلاح و تکمیل تجهیزات و بازنگری نحوه نمایش آثار این موزه بعد مدت‌ها افتتاح شد. موزه دوران اسلامی به شکل چلیپایی هشت ضلعی و برگرفته از کاخ ساسانیان بیشاپور ساخته شده است. موزه هنرهای اسلامی در کنار موزه ایران باستان با مساحت چهار هزار متر مربع در یک ساختمان سه طبقه قرار دارند.
سالن نمایشگاه‌های موقت و سالن اجتماعات در این طبقه از موزه دوران اسلامی به نمایش گذاشته شده‌اند. بنابراین در هفت تالار و حدود 170 ویترین قرار دارند و شما می‌توانید در طبقه اول و دوم این موزه آن‌ها ببینید. آثار و اشیای جمع‌آوری شده در این موزه بسیار معتبر و برخی از آن‌ها حاصل گردآوری شیخ صفی‌الدین اردبیلی و برخی حاصل کاوش‌های علمی هستند.
صدر اسلام تا دوران ایلخانی در طبقه دوم
طبقه دوم شروع بازدید موزه ملی اسلامی است. نوشته‌هایی از قرآن بر روی پوست آهو از زمان پیدایش اسلام، شیشه‌های گرگان، دست بافته‌های قدیمی اصفهان و ری نمونه‌هایی از این موزه هستند. به علاوه ظروف زرین فام، آجرکاری‌ها و گچبری‌های دوران سلجوقیان، سفالینه‌های نیشاپور و کاشان، محراب‌های بزرگ ایلخانیان و پنج گنج نظامی نیز در این موزه وجود دارند. همچنین تالارهایی از دوران ایلخانیان، عصر سلجوقیان و صدر اسلام دیده می‌شوند.
تیموریان تا دوران قاجار در طبقه اول
در طبقه اول فرشینه‌های زربافت صفویان، کتاب آرایی و نگارگری دوران تیموریان، نقاشی‌ها و لاکی‌های دوره قاجار و زندیه و آیینه کاری روی چوب را در این موزه شاهد خواهید بود. همچنین چینی‌های آبی و سفید، نقاشی‌های قهوه خانه‌ای، فولادهای طلا کوب و هزاران آثار دیگر هم وجود خواهند داشت. به علاوه تالارهای قرآن، افشار، قاجار، زند، صفویه و تیموری که در این طبقه وجود دارند، همگی از آثار گران بهای این موزه هستند.
دسترسی به موزه ملی ایران
آدرس: خیابان امام خمینی، ابتدای خیابان سی تیر، خیابان پروفسور رولن، شماره یک
کلام آخر
موزه ملی ایران از غنی‌ترین و برترین موزه‌های موجود در ایران به شمار می‌رود. دوران اسلامی و ایران باستان دو بخش مختلف موزه ملی ایران هستند. آثار دوران پارینه سنگی تا زمان ساسانیان در بخش ایران باستان جمع‌آوری و به نمایش گذاشته شده‌اند. همچنین آثار دوران پس از اسلام نیز در بخش موزه اسلامی در معرض دید قرار دارند. بازدید از این موزه شما را با بسیاری از وقایع و فرهنگ‌های کهن آشنا می‌سازند بنابراین پیشنهاد می‌کنیم سری به این موزه در شهر تهران بزنید.
مقالات بیشتری بخوانید
