شمس العماره | زیباترین عمارت سلطنتی تهران
تهران معمولا با مکان‌های لوکس و مدرن شناخته می‌شود؛ اما آثار تاریخی بسیار ارزشمندی دارد که بسیاری از ما از آنها غافل هستیم. شمس العماره از زیباترین و شگفت‌انگیزترین جاذبه‌های تاریخی پایتخت است که به‌عنوان بلندترین برج تهران بازمانده از دوره قاجار شناخته می‌شود. در مجله گردشگری دوباره سفر به معرفی این برج جذاب و باشکوه پرداخته شده است.
معرفی عمارت شمس العماره
در ضلع شرقی کاخ گلستان یکی از زیباترین بناهای تاریخی به نام عمارت شمس العماره قرار دارد. این عمارت باشکوه یادگاری از دوران قاجار است و به‌عنوان اولین نماد تهران به شمار می‌رود. شمس العماره در سال ۱۲۸۰ هجری قمری و به دستور ناصرالدین‌شاه قاجار ساخته شد. این عمارت خیره‌کننده توسط نظام‌الدوله و با همکاری محمدعلی کاشی معمار طراحی و ساخته شد که ۲ سال طول کشید.
عمارت شمس العماره یکی از اولین بناهای ساخته شده در کشور با اسکلت فلزی است. شمس العماره در سال ۱۳۳۴ هجری شمسی در بین فهرست آثار ملی به ثبت رسید. همچنین در سال ۱۳۹۲ در فهرست میراث جهانی یونسکو به‌عنوان قسمتی از مجموعه کاخ گلستان قرار گرفت. این بنا از پربازدیدترین جاذبه‌های تاریخی و گردشگری پایتخت شناخته می‌شود و بسیاری از گردشگران از داخل و خارج برای دیدن آن راهی پایتخت می‌شوند.
تاریخچه شمس العماره
همانطور که گفته شد شمس العماره به‌عنوان اولین برج بلند تهران شناخته می‌شود که با ارتفاع ۳۵ متر در بین آسمان‌خراش‌های قبل از انقلاب اسلامی به شمار می‌رفت. ناصرالدین‌شاه قاجار به دلیل علاقه به ساختمان‌های اروپایی دستور به ساخت چنین عمارتی داد. سبک معماری ایرانی با سبک معماری اروپایی تلفیق شد و عمارت بی‌نظیری مانند شمس العماره پدید آمد. ساخت عمارت از سال ۱۲۸۰ تا اواخر ۱۲۸۲ به طول انجامید. طبق برخی از اسناد مکتوب از اعتمادالسلطنه و نظام‌الدوله ساخت این بنا در سال ۱۲۸۴ به اتمام رسید که در این باره تردیدهایی وجود دارد.
برای مثال قدیمی‌ترین نقاشی این بنا در سال ۱۲۸۳ و توسط آقابالا نقاش‌باشی کشیده شد. هزینه ساخت برنامه به همراه تمام تزیینات آن حدود ۴۰ هزار تومان بود که نظام‌الدوله آن را پرداخت کرد. این بنای تماشایی به نام‌های کاخ شاهنشاه و بنای خورشید نیز معروف است و از بخش‌های بسیار خاص مانند بادگیرهای مصفا، برج ساعت و ایوان‌های بلند تشکیل می‌شود. این بنا در چندین مرحله توسط استاد محمدکریم پیرنیا مورد مرمت قرار گرفت و از اوایل دهه ۸۰ بازگشایی شد. هم اکنون علاقمندان می‌توانند برای بازدید از این عمارت زیبا وارد کاخ گلستان شوند.
معماری عمارت شمس العماره
معماری عمارت شمس العماره به دلیل این که قرار بود به‌عنوان بلندترین برج تهران ساخته شود از اهمیت بسیار بالایی بهره‌مند است. در اصل شمس العماره باعث ورود معماری نوین به ایران شد. این بنای پنج طبقه با حدود ۳۵ متر ارتفاع شاخص‌ترین ساختمان در کاخ گلستان شناخته می‌شود. نمای بیرونی و داخلی شمس‌العماره بسیار شگفت‌انگیز و خیره‌کننده است. در دو طرف این بنا دو برج بلند وجود دارد که قرینه هستند. معماری شمس العماره تلفیقی از سبک سنتی و اصیل ایرانی و سبک مدرن اروپایی است که به راحتی می‌توانید این المان‌ها را با بازدید از کاخ مشاهده کنید.
این دو برج دارای کاشی‌های بسیار زیبا و پنجره‌های ایرانی هستند. مصالح به کار برده شده در عمارت شمس العماره شامل آجر، کاهگل، ساروج و فلز هستند. طبقات ساختمان به‌واسطه پله‌هایی با ارتفاع ۴۰ تا ۴۵ سانتی‌متر به یکدیگر راه دارند. مهمترین بخش معماری این ساختمان که همه گردشگران را مبهوت می‌کند استفاده از تزیینات داخلی است. آینه‌کاری‌ها، گچبری‌ها، کاشی‌کاری‌ها و نقاشی‌های تماشایی در داخل عمارت دیده می‌شوند. بخش عمده‌ای از عمارت توسط تزیینات پوشیده شده و شما را تا ساعت‌ها سرگرم خواهند کرد.
در برخی از روزهای سال مانند تابستان برای محافظت از تزیینات داخلی به‌خصوص آینه‌کاری‌ها پرده‌های بزرگ از ایوان آویزان می‌شوند. در دو طرف درب‌های ورودی عمارت تصاویری از سربازان وجود دارد که مجهز به ابزار و ادوات نظامی هستند و قدرت نظامی حکومت قاجار را نشان می‌دهند.
بخش‌های مختلف شمس العماره
شاه نشین
طبقه اول شمس العماره که به آن شاهنشین نیز گفته می‌شود از مهمترین بخش‌های عمارت است. با بازدید از این بخش محسور آینه‌کاری‌های فوق‌العاده جذاب آن خواهید شد. در دو طرف شاهنشین اتاق‌های گوشواره قرار دارند که هر کدام از تزیینات منحصربه‌فردی برخوردار هستند. این بخش از عمارت بسیار مجلل بوده و برای برگزاری مراسم‌ها و تشریفات به کار می‌رفت. طبقات بالا نیز جهت استراحت و تفریح مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
با گذاشتن از اتاق‌های گوشواره به تالار اصلی وارد می‌شوید. این اتاق‌ها به‌نوعی نقش هشتی خانه‌های ایرانی را به عهده داشتند که قسمت‌های اصلی عمارت را به یکدیگر متصل می‌کردند. علاوه بر گوشواره‌ها به دستور ناصرالدین‌شاه پله‌هایی مقابل ایوان ساخته شد که به ورودی اصلی راه داشتند. در ادامه با گذشت زمان برای جلوگیری از ورود افراد به فضای اصلی عمارت این پله‌ها برداشته شدند.
اتاق‌های نشیمن
در طبقات بالاتر عمارت اتاق‌های نشیمن قرار دارند. این اتاق‌ها برای استراحت و فعالیت‌هایی مانند خوردن عصرانه به کار می‌رفتند. همچنین اتاق‌های نشیمن توسط گوشواره‌ها به طبقات دیگر راه دارند و با پله‌هایی به ارتفاع حدود ۴۰ سانتی‌متر به یکدیگر متصل هستند. جالب است بدانید که شمس العماره دارای مقداری کجی است و پله‌ها را در قسمت عریض‌تر قرار دادند. در ساخت اتاق‌های نشیمن از تکنیک مناره استفاده شده است. مناره از تکنیک‌های پرکاربرد ایرانی است که در ابتدا قطر زیادی دارد و هر چه به سمت بالاتر پیش می‌رود قطر آن کاهش می‌یابد. در این صورت از ایجاد فشار بر روی مناره‌ها کاسته می‌شود و هنگام وقوع زلزله استحکام خود را حفظ می‌کند.
کلاه فرنگی
بالاتر از اتاق‌های نشیمن ۲ اتاق وجود دارد که در مجاورت هم قرار دارند. یکی از اتاق‌ها برای رفت و آمد و محل قرارگیری پله‌ها ساخته شده که از طریق درب با دیگر اتاق‌ها در ارتباط است. اتاق دیگر از طریق درب و پنجره به ایوان و پشت‌بام راه پیدا می‌کند. ناگفته نماند برای رفتن به طرف دیگر برج باید از پشت‌بام عبور کرد. پس از آن آخرین طبقه ساختمان یعنی کلاه فرنگی قرار دارد. این طبقه با حفاظ‌های چوبی محکم و ایمن شده است. این بخش از ساختمان از اتاق‌های کوچک تشکیل شده که دارای تزیینات آینه‌کاری، مشبک و نقاشی‌های بسیار زیبا هستند.
نمای خارجی
نمای بیرونی شمس العماره بی‌نظیر است و سوراخ‌هایی بر روی آن وجود دارد که به‌خاطر استفاده از داربست‌های چوبی در گذشته به وجود آمده‌اند. جالب است بدانید پس از اتمام کار ساختمان داربست‌ها را می‌بریدند و بعضی اوقات چوب‌ها درون بنا باقی می‌ماندند. در ضلع شمال شرقی ساختمان یک دیوار طویل دیده می‌شود که بر روی آن از تزیینات کاشی‌کاری استفاده شده است.
برج ساعت
از معروف‌ترین و مهمترین بخش‌های شمس العماره برج ساعت است؛ زیرا به‌عنوان اولین ساعت عمومی پایتخت شناخته می‌شود. این ساعت حدود ۱۵۰ سال پیش ساخته شد و مردم برای اطلاع از زمان به دیدن آن می‌آمدند. برج ساعت به دلیل علاقه ناصرالدین‌شاه به ساعت ساخته شد. برای همین علاوه بر این برج حدود ۳۰ ساعت در کاخ گلستان وجود دارد که اکثر آنها توسط حاکمان غربی به ناصرالدین‌شاه هدیه داده شده‌اند.
در این برج با هر چرخش عقربه‌ها صدای ناقوس از آن خارج می‌شد که بسیار بلند بود و به همه جای تهران می‌رسید و ناصرالدین‌شاه دستور داد صدای آن را کم کنند؛ اما به دلیل بی‌تجربگی صدای ناقوس برای همیشه خاموش شد؛ ولی به کار خود ادامه می‌داد. با شروع دوره پهلوی و در سال ۱۳۰۴ عمر ساعت به پایان رسید و بر روی ساعت ۶ و ۱۰ دقیقه متوقف شد.
مسیر دسترسی به شمس العماره
عمارت تماشایی شمس العماره در تهران، منطقه ۱۲، خیابان ۱۵ خرداد، میدان ارگ و ضلع شرقی کاخ گلستان قرار دارد. از طریق وسایل نقلیه گوناگون مانند مترو، اتوبوس، تاکسی و خودروی شخصی می‌توان به شمس العماره رفت. خیابان‌های صور اسرافیل، باب همایون، سبز میدان و داور به کاخ گلستان منتهی می‌شوند که سنگ‌فرش شده‌اند و وسایل نقلیه نمی‌توانند از آنها تردد کنند؛ بنابراین باید خودرو خود را قبل از ورود به این خیابان‌ها پارک کنید. برای استفاده از مترو باید در ایستگاه ۱۵ خرداد پیاده شوید. همچنین برای استفاده از اتوبوس سوار خطوط خیابان خیام شوید و در ایستگاه گلوبندک پیاده شوید. برای استفاده از تاکسی نیز در هر نقطه از شهر می‌توانید سوار تاکسی شوید و در چهارراه گلوبندک پیاده شوید و مابقی راه را باید به‌صورت پیاده طی کنید.
اطلاعات بازدید از شمس العماره
بازدید از عمارت شمس العماره در نیمه اول سال از ساعت ۹:۳۰ الی ۱۸:۳۰ و در نیمه دوم سال از ساعت ۹ الی ۱۷ امکان‌پذیر است. برای بازدید از این بنای باشکوه باید بلیط تهیه کنید که هزینه آن برای بازدیدکنندگان ایرانی ۴۰۰۰ تومان و برای بازدیدکنندگان خارجی ۵۰ هزار تومان است. این مجموعه همه‌روزه به غیر از روزهای تاسوعا، عاشورا، اربعین، شهادت حضرت علی، رحلت پیامبر، شهادت امام حسن مجتبی، شهادت امام جعفر صادق، روز طبیعت و رحلت امام خمینی باز است.
سخن پایانی
عمارت شمس العماره از بناهای ارزشمند تاریخی کشور است و بازدید از آن به تمام علاقمندان پیشنهاد می‌شود. در این مقاله به طور کامل به معرفی شمس العماره پرداخته شد که شما را غرق در زمان گذشته می‌کند. تهران‌گردی از سفرهای لذت‌بخش نزد گردشگران است و در سفر به پایتخت حتماً از جاذبه‌های تاریخی آن نیز دیدن کنید.
