مسجد کبود تبریز
مسجد کبود تبریز با نمای آبی رنگ خود که به عمارت مظفریه نیز معروف است، یکی از زیباترین مساجد تاریخی تبریز و از دیدنی‌ترین بناهای کشور به شمار می‌رود. این مسجد مربوط به دوران تاریخی قراقویونلو‌ها در قرن نهم هجری بوده که همواره افراد زیادی از آن بازدید می‌کنند. در واقع نام اصلی این بنا وقف نامه و شناسنامه آن را عمارت المبارکه المظفریه می‌دانند. مادام ژان دیولافوا، باستان‌شناس و مهندس راه و ساختمان فرانسوی که به همراه همسرش از طرف دولت وقت فرانسه برای انجام کاوش‌های باستان‌شناسی به ایران سفر کرده بود در کتاب خود از این مسجد با نام مسجد آبی تبریز نام برده است.در ادامه برای آشنایی با این مکان همراه مجله گردشگری دوباره سفر باشید.
تاریخچه مسجد کبود تبریز
این بنا مربوط به دوره تاریخی سلسله قراقویونلو بوده که در سال ۸۴۵ هجری شمسی به دستور سلطان جهان‌شاه و دختر او، صالحه خانم ساخته شد. مساجد تاریخی به عنوان برجسته‌ترین آثار به جای مانده از دوران تاریخی گذشته در ایران محسوب می‌شوند. برای کسب اطلاعات فرهنگ و تفکر حاکمان اسلامی در ایران گذشته لازم است همواره بررسی و دقت زیادی در نشانه‌ها و آثار تاریخی به جا مانده نمود. مساجد در تاریخ ایران تنها کاربرد امروزی را نداشته، در واقع مساجد در گذشته فراتر از امروز مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
مسجد کبود تبریز با برخورداری از معماری و نمایی منحصربه‌فرد به عنوان یکی از مساجد جذاب برای گردشگران به حساب می‌آید. قدمت این مسجد در حدود ۶۰۰ سال تخمین زده شد که در واقع بخشی از عمارت وسیع مظفریه محسوب می‌گردد. همسر جهان‌شاه، «جان بی‌گم خاتون» یا «صالحه» یکی از مؤثرترین افراد در ساخت این مسجد بوده است. برخی مورخان معتقد هستند که ساخت این مسجد حدود ۳۰ سال به طول انجامید.
این بنای تاریخی به دلیل برخورداری از ظرافت معماری و تزئینات منحصربه‌فرد یکی از زیباترین مساجد تاریخی در جهان به شمار می‌رود. وجود هماهنگی در رنگ‌ها در نمای بیرونی و تزئینات داخل مسجد برجسته‌ترین خصوصیات مسجد کبود محسوب می‌شوند. این مسجد دارای مجموعه گسترده‌ای است که بخشی از انتهای آن مربوط به شبستان بوده و در سرداب مسجد، مقبره‌هایی برای سلطان جهان‌شاه و خانواده‌اش ساخته شده‌اند. البته این مقبره‌ها در حال حاضر خالی هستند. صحن، خانقاه و کتابخانه از بخش‌های دیدنی مسجد به حساب می‌آیند. ترمیم گنبد‌ها و بخش‌های دیگر مسجد کبود از سال ۱۳۱۸ هجری شمسی آغاز گردید .
معماری مسجد کبود تبریز
مسجد کبود به عنوان بنایی چند منظوره بوده که کاربری آن بسیار گسترده است. این مسجد با شیوه معماری آذری بنا گردید. این سبک در معماری ایرانیِ پس از اسلام برای آذربایجان شناخته می‌شود. از ویژگی‌های آن کاشی‌کاری، گره‌سازی درهم، گچ‌بری و مقرنس کاری محسوب می‌گردند. این مکان ضمن مسجد بودن مقبره‌هایی در بخش جنوبی آن قرار گرفته‌اند. موضوعی که در نام این مسجد وجود دارد مظفریه نام داشته که مؤنث بوده و برای مساجد مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. این موضوع به چند کاربردی بودن آن اشاره می‌نماید.
محاسبات دقیق، عظمت گنبد، طرح شبستان و… حاکی از آن است که در ساخت آن مهندسان و سازندگان؛ علوم مختلف از جمله هندسه و ریاضی را به کار گرفته‌اند. در قسمت جنوبی مسجد، سردر، مناره، گنبد، شبستان و آرامگاه خانوادگی قرار دارند؛ که به عنوان بخش‌های اصلی مجموعه بوده‌اند و در اثر تخریب‌ها، تغییراتی نیز در آن‌ها صورت پذیرفت.
در ساخت مسجد کبود تبریز آجر نیز مورد استفاده قرار گرفته و در قسمت‌هایی از سنگ‌های کمیابی بهره‌برداری شد. حدود ۳۰۰ سال پیش زلزله‌ای رخ داده که بخش زیادی از این مسجد را ویران نمود. از سال ۱۳۱۸ تا ۱۳۵۵ این بنا بازسازی و مرمت گردید. رضا معماران، معمار برجسته ایرانی، مرمت مسجد کبود را برعهده داشت.
چرا بازدید از مسجد کبود تبریز پیشنهاد می شود؟
کامل‌ترین نمونه‌های کاشی‌کاری تنها در این مسجد بوده و معرق دوره اسلامی نیز در آن به چشم می‌خورد. تمام این مسجد با کاشی آبی کار شده و تنها بخش ماندگار از مجموعه عظیم مظفریه محسوب می‌شود. معماری این بنا به گونه‌ای است که با وجود وزن زیاد گنبد سازه روی پایه‌ها قرار دارد.
قسمت های مختلف مسجد کبود تبریز
مسجد کبود تبریز به چهار قسمت تقسیم می‌شود:
قسمت رواق جنوبی مسجد: مجموع گنبد در این مسجد در گذشته ۹ عدد بوده که روی صحن اصلی که گنبد اصلی بزرگ‌تر بوده، قرار دارد. در صحن کوچک گنبد دیگری وجود داشته و در قسمت جنوبی قرار گرفته است. مجموع هفت گنبد دیگر روی شبستان‌های شرقی و غربی ساخته شده بود.
سردابه: قسمت سردابه مسجد در زمان بازسازی این بنا کشف گردید که دو مقبره در آن قرار دارند و گمان می‌رود این دو متعلق به جهان‌شاه و دخترش باشد. اگرچه این مقبره‌ها امروزه خالی هستند اما در تاریخ ثبت شده که مربوط به این دو شخص بوده‌اند.
فضای داخلی گنبد اصلی: اگرچه از گنبد اولیه این بنا چیزی باقی نمانده؛ ولی کاشی‌های لاجوردی به همراه طلا هنوز در قسمت‌هایی به چشم می‌خورند که هر بیننده‌ای را جذب خود می‌کنند.
شبستان و محراب: هنوز هم قسمت‌هایی از شبستان مسجد کبود مسقف بوده و از ستون و طاق‌های پی‌درپی برخوردار است. سنگ‌های روی ستون فیروزه‌ای بوده که بسیار منحصربه‌فرد هستند.
مرمت بنا
در دو قرن گذشته این مسجد تنها مخروبه‌ای بوده که قبل از آن بخشی زیادی نیز با زلزله ویران گشت. پس از گذشت سال‌ها در سال ۱۳۱۸ مرمت بنا با همیاری گروهی از هنرمندان آغاز گردید. زیرکاری و سفیدکاری این بنا هدف اصلی و اساسی مرمت بود. طرح‌ها، کتیبه‌ها و نقش و نگار‌ها مجدداً ترمیم شدند. رنگ‌آمیزی خطوط بعد از شیارزنی صورت گرفت و در آخر با لایه پارالویید ثابت شد. از سال ۱۳۷۶حدوداً دو سال مرمت نقش و نگار‌ها و کتیبه‌ها به طول انجامید.
آدرس و راه های دسترسی مسجد کبود
مسجد کبود تبریز در مهم‌ترین خیابان این شهر از نظر تاریخی بنا گردید. این مسجد در خیابان امام خمینی تبریز که یک سر آن به میدان شهرداری یا ساعت می‌رسد، قرار دارد. لازم به ذکر است که میدان و شهرداری تبریز به عنوان بناهای تاریخی شهر محسوب می‌شوند که از قدمت زیادی برخوردار هستند. با دو ایستگاه اتوبوس خاقانی و حاج احمد، به راحتی به سراسر این خیابان دسترسی خواهید داشت. اتوبوس‌های BRT در ایستگاه، شما را در کنار مسجد کبود پیاده می‌کنند. برای رفتن مسجد می‌توانید با مترو در ایستگاه ساعت پیاده شوید.
مکان های نزدیک به مسجد کبود تبریز
به شهر تبریز شهر موزه‌ها نیز می‌گویند. چرا که تعداد زیادی موزه ملی در این شهر جای خوش کرده‌اند. موزه آذربایجان تبریز در کنار مسجد کبود قرار دارد که پس از موزه ملی به عنوان دومین موزه باستان‌شناسی ایران شناخته می‌شود. این موزه فضای منحصربه‌فردی داشته که از معماری محلی آذربایجان الهام گرفته شده است.
می‌توانید انواع آثار تاریخی از دوران پیش از اسلام تا دوران اسلامی و صده‌های گذشته را در محیط موزه تماشا نمایید. کاخ موزه شهرداری تبریز از دیگر مکان‌های جذابی است که دیدن آن خالی از لطف نخواهد بود. در این موزه شاهد معماری جذاب و برج ساعت خواهید بود؛ ضمن این‌که بزرگ‌ترین فرش دست‌بافت جهان در این موزه قرار دارد.
سخن پایانی
مسجد کبود تبریز به عنوان برجسته‌ترین آثار معماری اسلامی در استان آذربایجان شرقی بوده که در حال حاضر در حال بازسازی و ترمیم است. این بنا همواره محبوبیت بالایی برای گردشگران داشته و کمتر کسی بوده که به تبریز سفر نماید و از این مسجد دیدن نکند. اگرچه بخش زیادی از این مسجد نیاز به ترمیم دارد اما می‌توان از زیبایی آن همچنان لذت برد.
مقالات بیشتری بخوانید
