بدون شک مسجد جامع یزد، با ساختاری بی‌نظیر و تزئیناتی چشم‌نواز، نه تنها به عنوان یک مکان مقدس، بلکه به عنوان شاهکاری از معماری اسلامی و ایرانی، هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌سازد.
این بنا، که بر اساس اصول معماری چهار ایوانی و گنبدی طراحی شده، با تزئینات رنگارنگ و نقوش پیچیده‌اش، نوار زیبایی و هنر را در کنار معنویت و تاریخ به نمایش می‌گذارد.
از قدم‌گذاری در دل این مسجد، می‌توان به دنیای گذشته و درخشان یزد سفر کرد و شاهد تجلی هنر و فرهنگ ایرانی در هر گوشه از این بنا بود.
مسجد جامع یزد، با تمامی زیبایی‌هایش، همچون نگینی در دل کویر، همچنان به جذب نگاه‌ها و دل‌های مشتاق ادامه می‌دهد و نماد شکوه و عظمت تاریخ و هنر ایران است.
در این مطلب از مجله گردشگری دوباره سفر به بررسی مسجد جامع یزد خواهیم پرداخت. در آخر هم کلیپی زیبا از این مسجد برای شما قرار خواهیم داد.
مسجد جامع یزد: شاهکار تاریخی با نقش‌های منحصر به فرد
مسجد جامع یزد، در مرکز استان یزد و در دل کویر خشک ایران، به عنوان یکی از برترین نمونه‌های معماری اسلامی شناخته می‌شود.
این بنای تاریخی با قدمتی نزدیک به ۹۰۰ سال، همچنان جلوه‌ای از عظمت و زیبایی دوران گذشته را به نمایش می‌گذارد.
مسجد جامع یزد نه تنها به دلیل ابعاد وسیع و مناره‌های بلند خود، بلکه به خاطر نقوش منحصر به فرد و کتیبه‌های زیبا، در میان آثار تاریخی ایران جایگاه ویژه‌ای دارد.
بیشتر بخوانید:
ساختار و ابعاد بی‌نظیر
مسجد جامع یزد با مساحت کلی نزدیک به ۹۸۰۰ متر مربع، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مساجد تاریخی ایران شناخته می‌شود.
این بنای بزرگ، با طولی معادل ۱۰۴ متر و عرض ۹۹ متر، در زمان خود به عنوان یک شاهکار معماری شناخته شده است.
مسجد دارای هفت ورودی است که هر کدام به کوچه‌ها و راه‌های مختلفی متصل می‌شوند.
به طوری که در دوران گذشته، مردم به راحتی می‌توانستند به این مکان مذهبی دسترسی پیدا کنند.
مسجد جامع یزد: تاریخ و تحول از آغاز تا امروز
مسجد جامع یزد، یکی از باارزش‌ترین و معتبرترین آثار تاریخی ایران، به دلیل قدمت طولانی و ویژگی‌های منحصر به فرد معماری خود، در مرکز توجه محققان و علاقه‌مندان به تاریخ و هنر اسلامی قرار دارد.
این مسجد، که قدمت آن به بیش از ۹۰۰ سال پیش برمی‌گردد، نمایانگر تلاقی هنر، معماری و تاریخ در یکی از مهم‌ترین نقاط ایران است.
-
آغاز تاریخ مسجد جامع یزد: از آتشکده تا مسجد
قبل از ورود اسلام به ایران، در محل فعلی مسجد جامع یزد، آتشکده‌ای زرتشتیان قرار داشت.
گفته می‌شود که ستون‌های کنونی مسجد، بر پایه‌های این آتشکده بنا شده‌اند و به همین دلیل، بنای مسجد جامع یزد نه تنها از نظر تاریخی، بلکه از منظر معماری نیز اهمیت ویژه‌ای دارد.
با ورود اسلام به ایران و تغییرات سیاسی و فرهنگی در کشور، ساخت مسجد جامع یزد به عنوان یکی از مهم‌ترین پروژه‌های مذهبی و معماری آن دوران آغاز شد.
-
دوره سلجوقیان: آغاز ساخت و توسعه
در دوران سلجوقیان، «علاء‌الدوله کالنجار» از خاندان آل‌بویه، که حاکم شهر یزد بود، تصمیم به ساخت این مسجد بزرگ و زیبا گرفت. در سال ۵۰۴ هجری قمری، کار ساخت مسجد آغاز شد.
علاء‌الدوله کالنجار که به خاطر دیانت و تعهد به امور مذهبی شناخته شده بود، در تلاش بود تا بزرگ‌ترین و زیباترین مسجد زمان خود را بسازد.
اما، متأسفانه ساخت اولیه این مسجد به دلیل شرایط مختلف به پایان نرسید و بنای اولیه به مرور زمان ویران شد.
در سال ۷۲۴ هجری قمری، «سید رکن‌الدین نظام‌الحسینی» کار ساخت مسجد را از سر گرفت.
او با هدف تکمیل و توسعه بنای مسجد، اقدام به ساخت یک ساختمان بزرگ و مجلل کرد.
این مرحله از ساخت مسجد جامع یزد به عنوان یکی از نقاط عطف تاریخ آن به شمار می‌رود.
-
دوره تیموریان: تکمیل و تزئین
دوره تیموریان، مرحله دیگری از تحول مسجد جامع یزد بود. در سال ۷۳۲ هجری قمری، «اشرف‌الدین علی‌یزدی»، به وصیت رکن‌الدین، به تکمیل گنبد و ایوان مسجد پرداخت.
در سال ۷۷۷ هجری قمری، تحت سلطه امیر تیمور، کاشی‌کاری‌های گنبد و ایوان به پایان رسید و این بخش‌ها به زیبایی و شکوه مسجد افزودند.
با گذشت زمان و ادامه ساخت و ساز، در زمان پسر امیر تیمور، «خواجه جلال‌الدین محمود خوارزمی»، کتیبه‌ای با خط نسخ، که به دستور او نوشته شد، در اطراف گنبد و ایوان مسجد نصب گردید.
این کتیبه‌ها شامل سوره فتح و اشعار مذهبی بودند، اما متأسفانه به دلیل مشکلات مختلف، این کتیبه‌ها ناتمام ماندند.
-
دوره صفویان: تغییرات عمده و مناره‌های مشهور
دوره صفویان، دوره‌ای بسیار مهم در تاریخ مسجد جامع یزد بود.
در این زمان، مناره‌های بلند و معروف مسجد به دست «آقا جمال‌الدین محمد»، والی یزد در دربار شاه تهماسب صفوی، ساخته شدند.
این مناره‌ها، با ارتفاع ۵۲ متر و قطر ۸ متر، به یکی از ویژگی‌های برجسته و شگفت‌انگیز معماری مسجد جامع یزد تبدیل شدند.
این مناره‌ها در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی در فهرست آثار ملی قرار گرفتند و همچنان به عنوان یکی از شگفتی‌های معماری جهان شناخته می‌شوند.
به رغم فرو ریختن مناره‌ها در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی، مرمت و بازسازی آنها به مدت زمان طولانی ادامه یافت تا این بنای تاریخی به شکوه اولیه خود بازگردد.
-
دوره قاجاریان: بازسازی و افزودن ویژگی‌های جدید
در دوره قاجاریان، تغییرات قابل توجهی در مسجد جامع یزد انجام شد.
بسیاری از یزدی‌ها معتقدند که برای تهیه خاک کاشی‌ها و مصالح مسجد از خاک کربلا و گلاب استفاده شده است.
این باور به مسجد جامع یزد قداست خاصی بخشیده است.
در این دوره، اضافه شدن ایوان مرمر، ساخت رواق با گچ و آجر در سمت راست گنبد، و مرمت و نصب کتیبه‌های جدید از جمله تغییرات مهمی بودند که به این بنا افزوده شدند.
در زمان فتحعلی شاه قاجار، صحن مسجد جامع یزد به طور کلی تعمیر شد و رواق‌هایی از گچ و آجر اطراف صحن و شبستانی در سمت غرب مسجد ساخته شد که هنوز هم باقی مانده‌اند.
همچنین، در این دوره، سه مسجد کوچک‌تر که در مکان کنونی مسجد جامع یزد وجود داشتند، تخریب شدند و بازسازی جامع و کاملی از مسجد صورت گرفت.
مسجد جامع یزد امروز: نگین فرهنگی و تاریخی ایران
امروز، مسجد جامع یزد با تمام تحولات و تغییرات تاریخی خود، به عنوان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی ایران به شمار می‌رود.
با ویژگی‌های معماری منحصر به فرد، مناره‌های بلند و کاشی‌کاری‌های زیبا، این مسجد نه تنها برای محلی‌ها بلکه برای گردشگران و محققان نیز جذابیت ویژه‌ای دارد.
مسجد جامع یزد، با توجه به تاریخچه غنی و تحولات مختلفی که در طول قرون به خود دیده است، نمادی از مقاومت و استمرار فرهنگی ایرانیان است.
این مسجد، به خوبی نمایانگر هنر، تاریخ و دیانت ایرانیان در طول تاریخ است و همچنان به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار فرهنگی و تاریخی کشور شناخته می‌شود.
مسجد جامع یزد با داشتن ویژگی‌هایی چون کاشی‌کاری‌های زیبا، مناره‌های بلند و معماری باشکوه، به یکی از مکان‌های مهم فرهنگی و تاریخی در ایران تبدیل شده است.
این بنا، همچنان به عنوان یک نماد زنده از تاریخ، هنر و فرهنگ ایرانیان، مورد احترام و توجه قرار دارد و به حفظ و نگهداری آن برای نسل‌های آینده اهمیت ویژه‌ای داده می‌شود.
معماری بی‌نظیر مسجد جامع یزد: از ایوان‌ها تا مناره‌ه
مسجد جامع یزد یکی از برجسته‌ترین و با‌شکوه‌ترین آثار معماری اسلامی ایران است که زیبایی و هنر معماری ایرانی-اسلامی را به نمایش می‌گذارد.
این مسجد نه تنها به دلیل مناره‌های بلند و معماری منحصر به فردش بلکه به خاطر تاریخچه و ارتباطات فرهنگی و اجتماعی‌اش با شهر یزد، یکی از مهم‌ترین بناهای مذهبی و تاریخی این شهر محسوب می‌شود.
-
ورودی‌ها و نمای بیرونی مسجد
مسجد جامع یزد دارای شش ورودی است که هر یک از آنها به نقطه‌ای خاص در شهر منتهی می‌شود.
از این ورودی‌ها، یکی از مهم‌ترین ورودی‌ها، ورودی شرقی است که از سمت بازار قدیمی یزد به مسجد منتهی می‌شود.
این ورودی با مناره‌های بلند و باشکوهی که در بالای سر‌در قرار دارند، به عنوان نمادی از قدرت و عظمت اسلامی شناخته می‌شود.
ورودی شرقی مسجد، که به سمت بازار قدیمی و بقعۀ چهارسوق باز می‌شود، یک نمونه عالی از هنر کاشی‌کاری ایرانی است.
در هنگام عبور از این ورودی، شما از کنار کاشی‌کاری‌های لاجوردی و فیروزه‌ای گذر می‌کنید که ترکیب رنگ‌های سرد و گرم را به شکل هنرمندانه‌ای به نمایش می‌گذارند.
درب‌های چوبی قدیمی که ارتفاع بلندی دارند و به سختی می‌توان به کوبه‌های آنها دست زد، نمایانگر قدمت و اصالت این مسجد است.
-
ایوان اصلی و شبستان‌های مسجد
ایوان اصلی مسجد جامع یزد به شکل مستطیل است و بخشی از سورۀ فتح بر روی دیوارهای آن نگاشته شده است.
این ایوان با سقفی بلند و کاشی‌کاری‌های زیبا، احساس بزرگی و عظمت را به هر کسی که وارد آن می‌شود، منتقل می‌کند.
به سمت راست ایوان که نگاه می‌کنید، ادامه سورۀ فتح را می‌بینید که با خط خوش بر حاشیۀ دیوارها نگاشته شده است.
مسجد جامع یزد چندین شبستان دارد که هر یک از آنها با توجه به معماری خاص خود، جلوه‌ای متفاوت از هنر اسلامی را به نمایش می‌گذارند.
شبستان غربی مسجد به‌ویژه چشمگیر است و با کاشی‌کاری‌های لاجوردی و آبی رنگ که سقف آن را مزین کرده‌اند.
به نظر می‌رسد که آسمان بر روی سر نمازگزاران گسترده شده است.
این شبستان از سال ۱۳۹۳ به عنوان محل دائمی گنجینه و موزه مسجد جامع یزد به کار می‌رود.
این موزه شامل ۳۵۰ شیء تاریخی از دوره ایلخانیان به بعد است که برخی از آنها مانند درب‌های چوبی قدیمی، پردۀ کعبه، سماور قدیمی و بخشی از کاشی‌کاری‌های اولیه مسجد، از اهمیت بالایی برخوردارند.
-
کریاس و گنبدخانه
با ورود به مسجد، فضای چهارگوشی به نام کریاس شما را به خود می‌خواند که سقف آن به شکل گنبدی ساخته شده و با آجرهای کوچک پوشیده شده است.
کریاس، که زمانی به آن دهلیز می‌گفتند، به دلیل داشتن لوح‌های سنگی بزرگی که بر روی سقف گنبدی آن نصب شده‌اند، دارای زیبایی و عظمت خاصی است.
گنبدخانه مسجد جامع یزد یکی از جذاب‌ترین بخش‌های آن است.
این گنبدخانه که از دو لایه پوستۀ بیرونی و درونی تشکیل شده است، به طور هنرمندانه‌ای به حفظ دمای داخل کمک می‌کند.
کاشی‌کاری‌های فیروزه‌ای و لاجوردی با طرح‌های ظریف گل‌ها که بر روی این گنبد قرار دارند، نمایانگر هنر والای معماران و هنرمندان ایرانی است.
همچنین، کتیبه‌هایی با نام‌های خداوند و آیات قرآنی بر روی گنبد حک شده‌اند که به این فضا جلوه‌ای روحانی و معنوی می‌بخشند.
-
چاه آب و قنات زارچ
یکی از عجایب کمتر شناخته شده مسجد جامع یزد، گذر قدیمی‌ترین و طولانی‌ترین قنات جهان به نام قنات زارچ از زیر این مسجد است.
قنات زارچ که طول آن به ۱۰۰ کیلومتر می‌رسد و شامل ۲۱۱۵ حلقه چاه است، از ۳ هزار سال پیش تاکنون همچنان فعال است
و به دلیل گذر از زیر مسجد جامع، نقشی مهم در تامین آب مسجد ایفا کرده است.
در زمان‌های گذشته، از آب این قنات برای پر کردن آب‌انبار وسیع زیر مسجد استفاده می‌شده
و نمازگزاران از طریق پایاب مسجد برای وضو گرفتن از آب قنات بهره می‌بردند.
در سال ۲۰۱۶ میلادی، قنات زارچ به همراه ۱۰ قنات دیگر ایرانی، به عنوان بیستمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
این قنات‌ها که نمادی از توانمندی مهندسان ایرانی در مدیریت منابع آب در مناطق خشک و بیابانی هستند.
همچنان به عنوان شواهدی بر نبوغ و دانش معماران و مهندسان ایرانی در طول تاریخ محسوب می‌شوند.
-
کتابخانه وزیری
در کنار سر‌در اصلی مسجد، کتابخانه وزیری واقع شده است که به عنوان یکی از مشهورترین کتابخانه‌های ایران شناخته می‌شود.
این کتابخانه که در سال ۱۳۳۴ هجری شمسی توسط علی‌محمد وزیری تأسیس شده است.
با داشتن مجموعه‌ای غنی از نسخ خطی و کتاب‌های قدیمی، به عنوان یکی از گنجینه‌های فرهنگی و علمی ایران محسوب می‌شود.
کتابخانه وزیری در طول سال‌های گذشته بارها بازسازی و گسترش یافته است و اکنون تحت نظارت آستان قدس رضوی قرار دارد.
در این کتابخانه، بیش از ۱۶۰۰ جلد کتاب خطی و چاپی وجود دارد
که برای استفاده طلاب علوم دینی و پژوهشگران در دسترس است.
همچنین، بخشی از این کتابخانه برای استفاده عموم مردم نیز در نظر گرفته شده است.
-
مناره‌های مسجد
مسجد جامع یزد دارای دو مناره بلند است که ارتفاع هر یک از آنها به ۵۲ متر می‌رسد و قطر آنها ۸ متر است.
این مناره‌ها که در عصر صفویان ساخته شده‌اند، به عنوان نمادی از قدرت و شکوه اسلامی در یزد محسوب می‌شوند.
مناره‌های مسجد جامع یزد با کاشی‌کاری‌های لاجوردی و قهوه‌ای و آیاتی از قرآن به خط کوفی تزئین شده‌اند که بر روی هر یک از آنها حک شده است.
ساختار این مناره‌ها به گونه‌ای است که هر چه به سمت بالا می‌روند، به طور ظریفی باریک‌تر می‌شوند و تا نوک آنها نیز کاشی‌کاری‌های زیبا ادامه دارد.
گفته می‌شود که در ساخت این مناره‌ها از هیچ گونه آهنی استفاده نشده و تماماً با استفاده از طاق ضربی، کاه‌گل و گچ ساخته شده‌اند.
این مناره‌ها نه تنها از نظر ارتفاع، بلکه از لحاظ تکنیک ساخت و کاشی‌کاری نیز یکی از برجسته‌ترین آثار معماری اسلامی در ایران به شمار می‌روند.
-
جلوخان و سر‌در شرقی
جلوخان مسجد جامع یزد فضایی باز و بزرگ است که درست مقابل سر‌در اصلی قرار دارد.
این فضا شامل یک حوض هشت‌ضلعی کوچک و دو ستون سنگی است که زمانی به عنوان آبنمای مسجد استفاده می‌شدند.
نقوش حیوانات و گیاهان بر روی این ستون‌ها کنده‌کاری شده و دو بیت شعر به خط نسخ نیز بر آنها نوشته شده است.
این ستون‌ها که با گذر زمان و شکستگی‌هایی مواجه شده‌اند، امروزه با تسمه‌هایی متصل شده‌اند تا از ریزش آنها جلوگیری شود.
قدمت و زیبایی این ستون‌ها، با وجود آسیب‌هایی که به آنها وارد شده، همچنان بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کند.
-
محراب مسجد جامع
محراب مسجد جامع یزد یکی از مهم‌ترین بخش‌های این مسجد است که با گچ‌کاری‌ها و مقرنس‌کاری‌های ظریف تزیین شده است.
این محراب با استفاده از کاشی‌های معرق‌کاری شده و طرح‌های گل و بوته، یکی از زیباترین محراب‌های مساجد ایران به شمار می‌رود.
عبارت «فسیکفیکهم الله و هو السمیع العلیم» که بر روی محراب نقش بسته است.
نمادی از ایمان و اعتقاد عمیق سازندگان این مسجد به خداوند است.
قسمتی از محراب با کاشی‌های ظریف و کوچکی طراحی شده که به شکل کرۀ زمین هستند
که تمامی رنگ‌های به کار رفته در کاشی‌کاری‌های سراسر مسجد در آنها دیده می‌شود.
این کاشی‌کاری‌های ظریف و پر از جزئیات، نمایانگر دقت و هنر والای هنرمندان ایرانی در خلق آثار هنری مذهبی است.
بیشتر بخوانید:
راهنمای بازدید از مسجد جامع یزد
مسجد جامع یزد یکی از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی برجسته شهر یزد است
که به دلیل طراحی بی‌نظیر و اهمیت تاریخی‌اش، مقصد محبوبی برای گردشگران داخلی و خارجی به شمار می‌رود.
در ادامه به نکات مهمی در مورد بازدید از این مسجد تاریخی خواهیم پرداخت و به شما کمک خواهیم کرد تا تجربه‌ای به‌یادماندنی از این مکان داشته باشید.
-
قیمت بلیط و ساعات بازدید
برای اتباع ایرانی، بازدید از مسجد جامع یزد به صورت رایگان است و نیازی به خرید بلیط ندارید.
این امتیاز ویژه به ایرانیان این امکان را می‌دهد که بدون دغدغه مالی از این اثر تاریخی دیدن کنند.
ساعات بازدید از مسجد جامع یزد به‌طور معمول از ساعت ۸ صبح تا ۱۹:۳۰ عصر است.
با این حال، ساعات بازدید از موزه مسجد در تابستان‌ها از ساعت ۹ صبح تا ۱۴ و در زمستان‌ها از ساعت ۹ صبح تا ۱۸ عصر می‌باشد.
این ساعات ممکن است با تغییرات فصلی و شرایط خاص تغییر کند، بنابراین بررسی ساعات دقیق پیش از بازدید، توصیه می‌شود.
-
زمان مناسب برای بازدید
برای اینکه بتوانید به‌خوبی از ظرافت‌های معماری و هنرهای تزئینی مسجد جامع یزد لذت ببرید، توصیه می‌شود در ساعات روشنایی روز به این مکان مراجعه کنید.
نور طبیعی روز به شما کمک می‌کند تا به‌طور کامل جزئیات زیبا و طراحی دقیق مسجد را مشاهده کنید.
همچنین، اگر دوست دارید شاهد جلوه‌ای متفاوت از مسجد جامع یزد باشید، می‌توانید بازدید خود را به ساعات تاریکی شب موکول کنید.
در این زمان، مسجد با نورپردازی‌های زیبا و چشم‌نواز، به‌ویژه در ساعات شب، جلوه‌ای فوق‌العاده پیدا می‌کند.
این نورپردازی‌ها باعث می‌شود که بنای تاریخی مسجد، در نور شب به شکلی دیگر به چشم بیافتد و تجربه‌ای متفاوت از بازدید را برای شما رقم بزند.
-
پوشش مناسب و احترام به آداب و رسوم
مساجد از اماکن مذهبی و فرهنگی مهم هستند که باید با احترام و توجه به آداب و رسوم مربوطه از آنها بازدید کرد.
برای ورود به مسجد جامع یزد، لازم است که پوشش مناسبی داشته باشید.
این به معنای پوشیدن لباس‌های ساده و پوشیده است که هم برای احترام به مکان مذهبی مناسب است
-
حفاظت از آثار تاریخی
آثار تاریخی، از جمله مسجد جامع یزد، به دلیل ارزش‌های فرهنگی و تاریخی‌شان نیازمند توجه و محافظت ویژه‌ای هستند.
این بناها پس از قرن‌ها به دوران ما رسیده‌اند و وظیفه ما است که از آنها محافظت کنیم و به حفظ آنها اهتمام بورزیم.
در هنگام بازدید از این آثار تاریخی، خواهشمند است به دستورالعمل‌ها و قوانین مربوط به حفاظت از بنا توجه داشته باشید.
ویدیویی از مسجد جامع یزد
موقعیت جغرافیایی مسجد جامع یزد
مسجد جامع یزد در ضلع غربی خیابان امام خمینی و در محله فهادان واقع شده است.
این مسجد به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های معماری اسلامی در ایران شناخته می‌شود و از لحاظ تاریخی و فرهنگی، جایگاه ویژه‌ای دارد.
جمع بندی
مسجد جامع یزد، به عنوان یکی از مهم‌ترین و زیباترین بناهای تاریخی ایران، با ویژگی‌های منحصر به فرد و نقش‌های تاریخی، هنری و فرهنگی خود، نمایانگر شکوه و زیبایی معماری اسلامی و هنر ایرانی است.
این مسجد، که در طول تاریخ به عنوان یک مرکز مذهبی، فرهنگی و اجتماعی مورد استفاده قرار گرفته.
به عنوان یک میراث جهانی و فرهنگی، نیازمند حفاظت و حفظ به عنوان بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی ایران است.
تلاش برای حفظ و نگهداری این شاهکار تاریخی، نه تنها به حفظ هنر و معماری ایرانی کمک می‌کند.
بلکه به نسل‌های آینده این امکان را می‌دهد که با تاریخ و فرهنگ غنی ایران آشنا شوند.
