سه گنبد ارومیه ، برجی از عصر سلجوقیان
ارومیه در شمال غربی ایران قرار دارد. این شهر دارای جاذبه‌های تاریخی و طبیعی فراوانی است. یکی از باشکوه‌ترین جاذبه‌های این شهر برج سه گنبد است. برج سه گنبد آرامگاهی است که ۸۰۰ سال قدمت دارد. همچنین قدمت این بنا به زمان سلجوقیان برمی‌گردد. برج سه گنبد ارومیه دارای معماری جالب‌توجهی است. این بنا گنجینه‌ای ارزشمند و تاریخی است. سه گنبد با وجود اینکه تا قرن ۱۹ چندان موردتوجه نبود؛ اما ناگهان ویژگی‌های معماری‌اش موردتوجه افراد زیادی قرار گرفت. با مجله گرشگری دوباره سفر همراه شوید تا درباره برج سه گنبد ارومیه اطلاعات فراوانی را کسب نمایید.
معرفی برج سه گنبد
سه گنبد برجی تاریخی است که در ارومیه قرار دارد. این بنا در سال ۵۸۰ قمری در بخش جنوب شرقی شهر بنا شد. همچنین امروز با پیشرفت شهر در میان بافت قدیمی قرار گرفت. ضمناً در اطراف آن محوطه و حریمی وجود دارد. این حریم موجب می‌شود تا تزئینات و بنای برج دچار صدمه و آسیب نشود. این بنا در حقیقت آرامگاهی است که به زمان سلجوقی تعلق دارد. لازم به ذکر است که برج سه گنبد ارومیه به‌صورت استوانه‌ای مدور از سنگ و آجر است. قسمت‌های پایینی این برج تا بلندای حدود ۶.۳ متر دارای سنگ‌های تراش‌خورده خاکستری است. اما از این بخش به بالا همه بنا دارای آجرهای چهارگوش است.
تاریخچه برج سه گنبد
همان‌طور که ذکر کردیم سه گنبد برجی مدور است. منصور بن موسی در سال ۵۸۰ هجری و در زمان سلجوقیان این برج را بنا کرد. جالب است بدانید که روش آجرکاری و ظاهر ساختمانی‌اش همانند برج‌های دوره طغرل است. همچنین تعدادی شواهد بیانگر ساخت این بنا در قرن 6 هستند. برخی از این شواهد و مدارک عبارت‌اند از:
- معماری این بنا به دیگر مقبره‌های دوره سلجوقی بسیار شبیه است.
- به عقیده بعض افراد درگذشته در این مکان بنای دیگری متعلق به دوره ساسانی قرار داشت. این بنا بعد از حمله اعراب متروکه و نابود شد.
- اگر وارد این بنا شوید؛ سه کتیبه سنگ‌تراش خورده به زبان کوفی را مشاهده خواهید کرد. در انتهای آن‌ها تاریخ ۵۸۰ هجری را خواهید.
معماری بیرونی برج سه گنبد
سه گنبد، برجی استوانه‌ای و مدور است. این برج دارای ارتفاع ۱۳ متر و قطر ۵ متر است. سه گنبد دارای دو بخش سرداب و شیون گاه و دو ورودی مجزا است. این بنا دارای دریچه‌هایی در ۴ طرف خود است و دوطبقه دارد:
طبقه اول
طبقه اول شامل سردابی است که با پوششی قوس‌دار از طبقه دوم جدا می‌شود. همچنین دارای دری کوچک به ارتفاع ۱۷۰ سانتی‌متر است.
طبقه دوم
طبقه دوم شامل اتاق مقبره است. اتاق مقبره دارای دری به ارتفاع ۲۵۰ سانتی‌متر است. در دو طرف بنا دو نورگیر به‌صورت شمالی و جنوبی قرار دارند. همچنین چهار کانال باعث ارتباط آن‌ها با فضاهای طبقه بالا و پایین می‌شود. جالب است بدانید که برخی فکر می‌کنند این روزنه‌ها نورگیر هستند. اما بر اساس محل قرارگرفتن و نور بسیار کمی که از آن‌ها عبور می‌کند می‌توانیم دلیل وجود آن‌ها را کوران هوا بدانیم. مقبره دارای دو درب در طبقه بالا و پایین است. درب پایینی از جنس آهن است و در سال‌های بعد به بنا افزوده شد.
لازم است بدانید که درب طبقه بالایی از نوع دو لنگه چوبی است. بر اساس عکس‌های قدیمی درب بالایی در دوره‌های بعدی به بنا اضافه شد. در واقع، برج استوانه‌ای، دارای دخمه‌ای است که بر روی قسمت بالایی آن، اتاق مقبره با آجر قرار دارد. درگاه ورودی آن معماری زیبایی دارد. معماری درگاه ورودی دارای تزئینات قطعات سنگ و گچ با نقوش هندسی و کتیبه است. جالب است بدانید که سقف اصلی گنبد و دیوارهای بنا همگی تا به امروز صحیح‌وسالم مانده‌اند. در ضمن سه کتیبه بر روی در ورودی وجود دارد. قسمت بالایی کتیبه‌ها دارای تزئینات مقرنس‌کاری ساده‌ای هستند.
معماری داخل برج سه گنبد
اتاق مقبره به‌صورت مربعی است. اما معمار بامهارت ویژه خود این اتاق مربعی را در برج استوانه‌ای قرار داده است. همچنین باز هم با ترفندهای معماری به دایره تبدیل شده است. لازم به ذکر است که گنبدی بر روی این بنا قرار دارد. داخل اتاق مقبره نیز قرینه‌های مقرنس داری در گوشه‌ها، کاربندی‌ها، طاق‌نماهای هلالی تیز قرار دارند. این تزئینات بنا را زیبا‌تر کرده‌اند. سقف ظاهری دارای قبه است. آجرهای سقف به شکل حلقه‌ای به‌دور یک مرکز قرار دارند. لازم است بدانید که کف اتاق مقبره‌ای که در داخل دخمه زیرین قرار دارد از بین رفته است. بااین‌وجود فقط می‌توانید در کناره‌ها، بقـایای کمی از آن را مشاهده نمایید.
دخمـه لایه‌ای از طاق‌های هـلالی آجــری دارد. به همین دلیل شما می‌توانید پایة طاق‌ها را در اطراف مشاهده نمایید. کف دخمه دارای آجرهایی با طرح‌های زیبای هندسی است. همچنین ارتفاع دقیق دخمه به دلیل ازبین‌رفتن سقف زیاد معلوم نیست. اما بر اساس تحقیقات حدود ۱.۵ متر است. گنبد رفیع ۹ متری، تزئینات سنگی و رنگ‌آمیزی‌ها چیز‌هایی هستند که این بنا را تبدیل به آثار برجسته هنری کرده‌اند. این موارد جذابیت بنا را دوچندان کرده‌اند. جالب است بدانید که در اطراف این برج قبرهای تاریخی فراوانی قرار دارند. به دلیل مقدس بودن محل، افراد زیادی در اینجا دفن می‌شدند. صاحبان این قبرها از طبقه ممتاز جامعه بودند؛ اما اکنون ون حتی این قبرها هم از بین رفته‌اند.
ویژگی مقبره
ویژگی شگفت‌انگیز این مقبره، سر در باشکوه و پرنقش‌ونگار آن است. جالب است بدانید که با اینکه در آن زمان تزئینات کاشی رواج داشته؛ اما در این مقبره اثری از رنگ‌آمیزی وجود ندارد. همچنین در بنا تزئینات رنگی نخواهید دید. اما معمار برای نشان‌دادن مهارتش، از آجر و سنگ‌های قهوه‌ای درخشانی استفاده کرده است. در ضمن معمار در برخی جاها تزئیناتی را ایجاد کرده است. البته بخش‌هایی از آن‌ها امروز دیگر وجود ندارند.
شرایط بازدید از عمارت سه گنبد
اگر به آثار باستانی علاقه دارید ما به شما بازدید از عمارت سه گنبد ارومیه را پیشنهاد می‌کنیم. پس هنگام راهی شدن به سمت ارومیه می‌توانید از این مکان تاریخی هم دیدن کنید. شما می‌توانید از ساعت 9 صبح تا 22 شب به این مکان تاریخی مراجعه نماید. ما به شما توصیه می‌کنیم که همراه خود آب و غذای کافی ببرید. اگرچه در این مکان مغازه و امکانات فراوانی وجود دارد. همچنین نکته دیگری که باید رعایت کنید؛ احتیاط و دقت کافی در برخورد با این آثار تاریخی و حساس است.
آدرس و راه‌های دسترسی به برج سه گنبد
اگر با خودرو شخصی خود راهی مسافرت می‌شوید به‌آسانی قادر خواهید بود که به‌تمامی مناطق ارومیه دسترسی پیدا کنید. پس هنگامی که به ارومیه وارد شدید باید خیابان استاد برزگر را پیدا کنید.
اگر در کنار دروازه بازار قرار بگیرید در این مکان می‌توانید برج را مشاهده کنید. اگر هم با وسیله نقلیه عمومی به این مکان آمدید؛ اصلاً نگران نباشید؛ زیرا برای رفتن به این مسیر ایستگاه‌های تاکسی و اتوبوس‌رانی هم وجود دارد. همان‌طور که گفتیم؛ این برج آجری و تاریخی در استان آذربایجان غربی، شهر ارومیه قرار دارد. برای رسیدن به این برج کافی است بعد از ورود به شهر ارومیه به خیابان استاد برزگر، در کنار دروازه بازار بروید.
تزیینات سه گنبد
نکته برجسته هنری بنای سه گنبد علاوه بر گنبد بلند با ۹ متر ارتفاع و مقرنس‌کاری، وجود تزیینات سنگی است. لازم است بدانید که سر در آن دارای نقش‌ونگارهای بدیع و باشکوهی است. در آن زمان کاربرد تزیینات کاشی رواج داشت. اما در این مقبره کوچک‌ترین اثری از رنگ‌آمیزی وجود ندارد. حروف، خطوط و نقوش هندسی سه گنبد نیز از جنس سنگ هستند.
متأسفانه، بر اثر سهل‌انگاری، قسمت‌هایی از این تزیینات و خطوط و سنگ‌های بسیار زیبا از بین رفته است. در این روزها بر اثر توجه زیاد به نگهداری از آثار تاریخی، تعمیر آن موردتوجه عاشقان تاریخ و هنر قرار گرفته است. ازاین‌رو معماران قسمت‌های آسیب‌دیده سنگ‌های نما و… را به سبک اصلی مرمت کرده‌اند.
علت نام‌گذاری سه گنبد
در بالای دخمه و اتاق مقبره دو گنبد بیشتر معلوم نیست. بعضی افراد معتقدند به‌جای سقف مخروطی شکل که در آذربایجان بر این قبیل بناها قرار داشت؛ گنبد سومی نیز وجود داشته است. بنا بر اصطلاح عامه مردم به آن سه گنبد می‌گفتند. همچنین سومین گنبد تنها سقفی ساده بوده است. به عبارتی دیگر، در داخل این برج دو طاق جدا از یکدیگر قرار دارند.
اگر به این مکان بروید بر روی گنبد اصلی، گنبد کوچک‌تری را خواهید دید. به همین دلیل این مکان به سه گنبد معروف است. بعضی افراد در وجه تسمیه به آن سه گنبد می‌گفتند. به این دلیل که دو بنای دیگر در کنار ده چهریق در نزدیکی سلماس وجود داشت. ازاین‌رو، در مجموع این سه بنا، به سه گنبد معروف شد. همان‌طور که ذکر کردیم؛ تعاریف متعددی برای علت نام این بنا وجود دارند.
نکات بازدید از سه گنبد
در بازدید از این بنای تاریخی باید نکاتی را در نظر بگیرید عبارت‌اند از:
- برای بازدید از سه گنبد باید هزینه ورودی پرداخت نمایید.
- اگر به بیرون از محوطه این برج تاریخی بروید؛ موزه‌ای از سنگ‌های تاریخی را خواهید دید.
جاذبه‌های نزدیک
در نزدیک این بنای تاریخی جاذبه‌های دیدنی دیگری هم وجود دارند که عبارت‌اند از:
- کلیسای ننه مریم ۱.۷ کیلومتر
- پارک جنگلی ارومیه ۳.۳ کیلومتر
- بازار ارومیه ۱.۳ کیلومتر
- موزه ارومیه ۱.۹ کیلومتر
- پارک ساعت ارومیه ۳.۷ کیلومتر
- پارک ائللر باغی ۲.۸ کیلومتر
ساعت بازدید
این اثر در تاریخ ۱۵ آذرماه سال ۱۳۱۴ در لیست آثار ملی ایران با شماره ثبت ۲۴۲ قرار گرفته است. شما می‌توانید همه‌روزه از ساعت 09:00 الی 22:00 (پنج‌شنبه‌ها تا ساعت 20:00) از برج سه گنبد ارومیه بازدید نمایید. همچنین یک تا ۲ ساعت زمان برای بازدید از این برج لازم است.
اجزای برج سه گنبد ارومیه
طبقه دوم و اول، دارای دو درب متفاوت است. درب این بنا در طبقه اول از نوع آهنی است. جالب است بدانید که معمار این درب را بعد از ساخت بنا قرار داده است. درب طبقه دوم نیز از نوع درب‌های دو لنگه چوبی است. این درب نیز مربوط به زمان پس از ساخت بنا است. برج دارای یک دخمه است. همچنین بر روی قسمت فوقانی این دخمه آرامگاهی آجری قرار دارد. معماری این آرامگاه به کتیبه و نقش‌های هندسی‌اش معروف است. این بنا از جنس گچ و سنگ است. کسانی که به این مکان رفتند حتماً می‌دانند که این نوع معماری در درب ورودی مقبره بسیار جلب‌توجه می‌کند.
سقف سه گنبد ارومیه
درصورتی‌که به این مکان بروید در سقف این مقبره نیز گنبد را خواهید دید. همچنین مشاهده می‌کنید که دیوارهای برج دچار آسیب و صدمه نشده‌اند. در ابتدای ورود، درب ورودی در قسمت شمالی با سه کتیبه و نقوش جذاب نمایان می‌شود. همچنین شما می‌توانید مقرنس‌کاری با تزیین ساده را نیز در قسمت فوقانی درب مشاهده نمایید.
جذابیت معماری این اثر مربوط به وجود این اتاق مربعی در دل یک استوانه است. معماران اطراف این مقبره را به‌صورت دایره‌ای ساخته‌اند. در نهایت نیز گنبدی بر روی آن قرار دارد. اگر در گوشه‌های اتاق مقبره بروید حتماً مقرنس‌کاری قرینه‌ای، طاق‌نماها با شکل هلالی، کاربندی‌ها و… را ملاحظه خواهید کرد. آجرهای این سقف نیز به‌صورت دایره‌ای دور یک محور قرار دارند.
علت محبوبیت برج سه گنبد ارومیه
علت جذابیت مقبره علاوه بر گنبد بلند با ارتفاع ۹ متر، رنگ‌آمیزی، تزیین و نقوش هندسی بر روی آجر و سنگ نیز است. در کنار گنبد ارومیه می‌توانید مقبره‌های دیگری را نیز مشاهده نمایید. این مقبره‌ها بر اساس مقدس بودن این مکان تاریخی در آن جا قرار دارند. در واقع این مقبره برای اقشار پول‌دار جامعه بوده است. اما امروزه نیز از آن‌ها چیز زیادی باقی نمانده است و ویران شده‌اند.
این مقبره نیز دارای نقوش هندسی فوق‌العاده‌ای است. کاشی‌کاری در آن زمان بسیار رواج داشته است. اما اگر به این مکان بروید رنگ‌آمیزی خاصی نخواهید دید. معمار هنرمند این مقبره برای زیبا‌تر کردن آن از سنگ و آجرهای قهوه‌ای در نوع درخشان بهره برده است. این مصالح جایگزین خوبی در ازای رنگ‌آمیزی بنا هستند.
امکانات بنای سه گنبد ارومیه
از جمله امکانات این مقبره تاریخی استراحتگاه و اقامتگاه، سرویس بهداشتی، رستوران، دسترسی به وسایل نقلیه، دسترسی به اینترنت و پوشش شبکه و بوفه هستند. شما با وجود این امکانات یک مسافرت راحت و بدون دردسری را تجربه خواهید کرد.
جاذبه‌های گردشگری ارومیه بسیار هستند. شما در کنار بنای سه گنبد ارومیه می‌توانید از سایر مقبره‌ها، تپه‌های باستانی و دیگر جاهای دیدنی ارومیه دیدن نمایید. مقبره‌های استان آذربایجان غربی مکان‌های تاریخی و باشکوهی هستند. اغلب این مقبره‌ها به برج مقبره سه گنبد ارومیه شبیه هستند. این شباهت بیانگر این است که برج و سایر این مقبره‌ها به دوران سلجوقی بازمی‌گردند.
جالب است بدانید که مقبره‌های این دوران تلفیقی از هنر ایرانی و اسلامی هستند. ازاین‌رو دوران بسیار مهمی برای ایرانیان محسوب می‌شوند. شما حتماً در بدو ورود خود، جلوه هنر اسلامی – ایرانی در نقوش هندسی و سایر تزیینات این مقبره‌ها را خواهید دید. این نقوش بخش بزرگی از زیبایی این مقبره‌ها به شمار می‌روند.
کلام آخر
ما در این مقاله مطالبی را درباره برج سه گنبد ارومیه برای شما ذکر کردیم. امیدواریم به این بنای تاریخی واقع در شهر ارومیه سری بزنید.
مقالات بیشتری بخوانید
